Yazar: Oruç Aruoba
Janr: varoluşçu ədəbiyyat, psixoloji roman, fəlsəfi düşüncə,
Oruç Aruoba’nın “Mənlik” adlı əsəri — Azərbaycan dilində desək, “Özlük”, yaxud “Mənlik” — insanın özünü dərk etmə prosesi, varlıqla münasibəti və daxili dünyasına olan yolçuluğu fəlsəfi və poetik dillə izah edən düşüncə dolu bir mətn toplusudur. Bu kitab, yalnız fəlsəfi ideyalarla zəngin deyil, həm də psixoloji və varoluşçu qatlarda dərin düşünməyə təkan verir.
“Mənlik” (Özlük) nədir?
Kitabda “Mənlik”, sadəcə “mən kiməm?” sualının cavabı deyil. Aruoba üçün benlik – daim dəyişən, formalaşan, münasibətlər içində doğulan bir prosesdir. Bu, sabit bir kimlik deyil, zaman, təcrübə, duyğu və düşüncələrin kəsişməsində yaranan və hər an yenidən qurulan bir varlıq halıdır. Azərbaycan kontekstində bunu “özlük”, “şəxsiyyətin mahiyyəti”, “iç varlıq” kimi anlayışlarla qarşılayırıq.
Daxili Səssizlik və Düşüncə
Aruoba, oxucunu səssizliyə dəvət edir. Çünki həqiqi benlik səssizlikdə danışar. Hər şeydən uzaqlaşanda, kənardan gələn səslər susanda, insan öz daxili ilə üz-üzə qalır. O an “öz”lə qarşılaşır. Bu, Azərbaycan oxucusuna tanış olan bir haldır — tək qalmaq, özünlə söhbət etmək, “nə üçün yaşayıram?”, “mən kiməm?” kimi suallarla baş-başa qalmaq bizdə də poeziya və fəlsəfədə geniş yer tutur.
Dil və Öz
Kitabda dilin benliyin qurucusu olduğu tezisi var. Aruoba’ya görə insanın düşüncə quruluşu və özünü tanıması dil ilə mümkündür. Azərbaycan dilində də bu fikir aktualdır: dil bir cəmiyyətin yaddaşı, fərdin kimlik daşıyıcısıdır. İnsan bəzən öz duyğusunu ifadə edə bilməyəndə də içindəki “öz”lə əlaqəni itirir.
Toplum və Benlik
“Mənlik” əsərində cəmiyyət və fərd arasındakı gərgin münasibət də diqqət çəkir. Fərdin özünü tanıması çox vaxt topluma qarşı gəlmək bahasına başa gəlir. Aruoba yazır ki, insan əgər həqiqətən “öz” ola bilmək istəyirsə, cəmiyyətin yüklədiyi rolları və maskaları silkələməlidir. Bu fikir Azərbaycan ədəbiyyatında da Mirzə Cəlil, Cəlil Məmmədquluzadə və Elçin Əfəndiyev kimi yazıçılarda görünür: öz olmaq — ağrılı, lakin zəruri bir prosesdir.
Ayrılıq, Boşluq və Axtarış
Kitab boyunca “öz” anlayışı təkcə var olmaq deyil, axtarışda olmaq, tamamlanmamış qalmaq kimi təqdim olunur. Aruoba üçün öz – sabit bir mənzərə deyil, bir səfərdir. Bu səfər hər zaman bir boşluğun içindən keçir, çünki insan özü ilə heç zaman tam qovuşa bilmir. Azərbaycan oxucusu üçün bu hiss “həsrət”, “yarımçıq qalan arzular”, “sakitcə yanmaq” motivləri ilə rezonansa girir.
Nəticə
“Mənlik” – Oruç Aruoba əsəri Azərbaycan dilində oxunduqda, oxucunun həm fərdi, həm də mədəni kimliyinə toxunan bir gücə çevrilir. Bu kitab, hər bir oxucunu öz içində gizlənmiş “mən”ə doğru yola salır. Və bu yol – rahat deyil, amma vacibdir. Çünki insanın ən dərin və ən səmimi üzünü yalnız bu yolda tapmaqdı
Comment yazın