Yazar: Walter Tevis
Janr: elmi fantastika. psixoloji əsər. fəlsəfi roman.
Əsərə Ümumi Baxış
“Dünyaya Düşən Adam” — Walter Tevisin elmi-fantastik romanı olmaqla yanaşı, dərin fəlsəfi və psixoloji suallara toxunur. Əsərin əsas qəhrəmanı Tomas Cerom Nyuton (Thomas Jerome Newton) adlı yadplanetlidir. O, öz doğma planeti Anteyadan su tapmaq ümidi ilə Yerə gəlir. Lakin insan cəmiyyətinin kapitalist strukturu, mənəvi boşluğu və zorakı davranışları nəticəsində bu yadplanetli zamanla insanlaşır, qırılır və sıradan çıxar.
Əsas Mövzular və Simvolika
1. Yadlıq və İnsanın Mahiyyəti
Tomas Nyutonun Yerə gəlməsi əslində yadplanetli ilə insan arasında fərqləri deyil, insanın özünə yadlaşmasını göstərir. Əsərdə yadplanetli personaj daha müdrik, etik və səmimi təsvir olunur. Əsl yadlıq isə insanlara aiddir: insanlar öz təbiətindən uzaqlaşmış varlıqlardır.
2. Texnologiya və Mədəniyyətin Parçalanması
Nyuton yüksək texnologiyalar gətirir, amma məqsədi dünya hökmranlığı yox, sadəcə öz planetini xilas etməkdir. Əvəzində dünya onu təhlükə kimi qəbul edir. Bu, elmi irəliləyişin qorxu və sui-istifadəyə səbəb ola biləcəyini simvolizə edir.
3. Kapitalizm və Sistem Tənqidi
Əsər boyunca kapitalist sistemin riyakar və dağıdıcı təbiəti ön plana çıxır. Nyuton bir şirkət qurur, texnologiyalarla pul qazanır, amma sistemin daxilinə girdikcə insanların acgözlüyü və təklik hissi onun ətrafını bürüyür. Pulun və gücün hökm sürdüyü bu sistemdə hətta yüksək niyyətlər belə məhv edilir.
4. İnsan Psixologiyası və Daxili Tənəzzül
Nyuton zamanla içkiyə aludə olur, psixoloji olaraq tükənir. Əsər, yadplanetlinin insanlaşmasının əslində bir tənəzzül prosesi olduğunu göstərir. Onun “insanlaşması”, əslində idealizminin məhv olması deməkdir. Bu, mədəniyyətin və mənəviyyatın insan üzərində dağıdıcı təsirini göstərir.
Xarakter Analizi
Tomas Cerom Nyuton
- Məqsədli və müdrik: Öz planetini xilas etməyə çalışır.
- Qurban obrazı: İnsanlığın mənəvi boşluğuna məğlub olur.
- Simvolik fiqur: İsa Məsihə bənzədilir – o da “göydən düşür” və “insanlar tərəfindən incidilir”.
Neytli və Brays
- Onlar Yer cəmiyyətini təmsil edirlər. İntellektual səviyyələri fərqli olsa da, ikisi də nəticədə maraq və nəzarət hissi ilə hərəkət edirlər.
- Neytli daha empatik olsa da, Brays daha çox təhlükə və maraq obyektinə çevrilən yadplanetlini təqib edən alim obrazıdır.
Dil və Üslub
Walter Tevisin dili sadə, lakin dərindir. Romanda uzun fəlsəfi dialoqlar azdır, lakin hadisələrin gedişatı, obrazların daxili dünyası və qərarları çox şeyi ifadə edir. Yazar subtil psixoloji gərginliklə, yavaş-yavaş artan sosial tənqidlə oxucunu çəkir.
Fəlsəfi və Simvolik Təbəqələr
- Dini simvolizm: Nyutonun “göydən enməsi”, öz xalqı üçün qurban verilməsi onu İsa peyğəmbər obrazına yaxınlaşdırır.
- İtirilmiş ümid simvolikası: Nyutonun planeti üçün ümid daşıması, sonda isə Yer cəmiyyətində itib batması — insanlığın xilas ola bilməyəcəyini göstərir.
Nəticə
“Dünyaya Düşən Adam” sadəcə elmi-fantastik əsər deyil. Bu roman, müasir insanın mənəvi boşluğu, texnologiya ilə etikanın toqquşması, yadlaşma, kapitalist sistemin dağıdıcı gücü və ümidsizliyə uğrayan idealizm kimi mövzuları qaldırır.
Walter Tevis bu əsərlə göstərir ki, insan olmaq – yalnız biologiya deyil, həm də seçim və məsuliyyət məsələsidir. Əgər yadplanetli bir varlıq insanlıqdan ümid gözləyirsə və nəticədə xəyal qırıqlığına uğrayırsa, bu, bizim bəşər olaraq özümüzə tənqidimizdir.
Comment yazın