Yazar: Viktor Hugo

Janr: tragediya, psixoloji roman, sosial roman,

“Edam Məhkumunun Son Günü” (orijinal adı: Le Dernier Jour d’un Condamné) Victor Hugo tərəfindən 1829-cu ildə yazılmışdır və onun ölüm hökmünə qarşı sosial etirazının ədəbi ifadəsidir. Bu əsər bir roman olmaqdan çox, bir vicdan çağırışı kimi oxunur. Hugo burada yalnız bir insanın taleyini təsvir etmir — o, bütöv bir hüquq sisteminin, cəmiyyətin və ədalət anlayışının mənəvi böhranını ortaya çıxarır.

Əsərin Daxili Quruluşu və Bədii Texnikası

Əsərin süjeti son dərəcə sadədir: adı açıqlanmayan bir məhkumun edama qədər keçirdiyi son saatların daxili monoloqu. Lakin məhz bu sadə struktur Hugo’ya dərindən psixoloji analiz imkanları verir. Əsərdə hadisələrin gedişi demək olar ki, xarici dinamikaya əsaslanmır; hadisə, baş qəhrəmanın şüurunda baş verir. Bu, oxucunun birbaşa məhkumun qorxularını, ümidsizliklərini və yaşamaq ehtiyacını hiss etməsinə şərait yaradır.

Əsərdə zaman hissi xüsusilə vacib rol oynayır. Məhkumun zamanı get-gedə daralır və bu daralma hissi əsərin gərgin atmosferini artırır. Hugo zamanı həm fiziki (günlər, saatlar, dəqiqələr şəklində) göstərir, həm də psixoloji zamanın uzanıb-qısalmasını ustalıqla təsvir edir.

Tema və İdeoloji Yük

Əsərin əsas mövzusu ölüm hökmünün qeyri-insani və ziddiyyətli təbiətidir. Hugo ölüm cəzasını tənqid edərkən üç əsas mövqedən çıxış edir:

• Etik perspektiv: Heç bir fərd və ya dövlət həyat almaq haqqına malik deyil.
• Sosial perspektiv: Ölüm cəzası ədaləti təmin etmək əvəzinə, cəmiyyətə qorxu və vəhşilik aşılayır.
• Fəlsəfi perspektiv: Ədalət və intiqam bir-birinə qarışdırılmamalıdır. Ölüm hökmü, ədalət ideyasını məhv edir və cəmiyyətin vicdanını çürüdür.

Əsər boyunca baş qəhrəmanın şəxsiyyəti anonim saxlanılır. Onun kimliyi, hansı cinayəti törətdiyi bildirilmir. Bu, oxucunun diqqətini şəxsin cinayətindən yayındıraraq, ölüm hökmünün özü üzərində cəmləyir. Burada məqsəd — oxucunun edama məhkum olunan insanı günahkar ya da günahsız olaraq deyil, sadəcə insan kimi görməsini təmin etməkdir.

Simvolizm və Ədəbiyyatda Yenilik

Hugo əsərdə bəzi simvolik vasitələrdən istifadə edir. Məsələn, edam alətinin (qilyotin) soyuqluğu və mexaniki funksionallığı ölümün cəmiyyət üçün necə adiləşdiyini və duyğusuz bir mərasimə çevrildiyini göstərir. Qilyotin sanki insan həyatı üzərində qurulmuş bürokratik və hissiz bir sistemin simvoludur.

Əsərin üslubu həm poetik, həm də realist elementləri birləşdirir. Hugo çox vaxt lirizmlə dolu təsvirlərlə məhkumun daxili dünyasını təqdim edir, lakin reallığın sərt və soyuq detallarını da qoruyur.

Bu yanaşma 19-cu əsr ədəbiyyatında yeni bir psixoloji realizm axınının xəbərçisi oldu. Əsər sonralar Dostoyevski və Camus kimi yazıçılara da təsir etmişdir.

Cəmiyyətə Təsiri və Tarixi Əhəmiyyəti

“Edam Məhkumunun Son Günü” əsəri yayımlandıqdan sonra Fransa cəmiyyətində geniş rezonans doğurdu. Bu əsər sayəsində ölüm hökmü məsələsi daha geniş müzakirə obyektinə çevrildi. Victor Hugo-nun açıq mövqeyi və ədəbi gücü bir çox hüquq islahatlarına dolayısı ilə təsir etdi.

Əsər bugün də aktuallığını qoruyur, çünki ölüm hökmü bir çox ölkələrdə hələ də hüquq sisteminin tərkib hissəsidir və bu cəzanın əxlaqi əsasları mübahisə mövzusudur.

---