Yazar: Thomas Mann

Janr: Psixoloji drama. Fəlsəfi ədəbiyyat. Estetik roman

“Venesiyada Ölüm” (İngiliscə: Death in Venice) Thomas Mann’ın ən məşhur və dərin psixoloji, fəlsəfi əsərlərindən biridir. 1911-ci ildə yazılmış bu qısa roman, 20-ci əsr ədəbiyyatının ən vacib əsərlərindən biri olaraq qəbul edilir. Əsərdə əsasən insanın estetik və mənəvi böhranı, ölümə yaxınlıq, və hətta insanın öz kimliyi ilə qarşılaşması mövzuları işlənir. Esərin mərkəzindəki personaj Gustav von Aschenbach, həyatının müəyyən bir mərhələsində qarşılaşdığı daxili boşluq və sıxıntılar üzərindən həyat və ölümə dair bir çox mövzulara toxunulur.

1. Gustav von Aschenbach: İnsan Ruhunun Dərinlikləri

Əsərin əsas qəhrəmanı Gustav von Aschenbach, uğurlu bir yazıçı və özünə nizamlı bir həyat tərzi formalaşdırmış bir insandır. Aschenbach, öz həyatını ciddi nizamla yaşayır və heç bir şeyə həvəs göstərməməyə çalışır. O, estetik və mənəvi yüksək dəyərlərə sadiq qalmaq istəyir və buna görə də bəzən həyatın sevincini, ehtirası, gözəlliyi və s. dəf edərək yalnız intellektual mükəmməllikdən zövq alır.

Lakin, Venedikə səfəri əsnasında qarşılaşdığı Tadzio adlı gənc oğlan, Aschenbach’ın psixoloji vəziyyətini tamamilə dəyişdirir. Aschenbach, Tadzio’yu gördükdə onu bir gözəllik, bir əzəmət və həyatın əsl mənası olaraq görür. Bu, onun həyatında bir dönüş nöqtəsi olur, çünki o, əvvəllər heç vaxt bu cür ehtirasları hiss etməmişdi.

Bu yeni duyğu Aschenbach’ın həyatına girməsi ilə, onu həm cəmiyyətin qəbulları, həm də öz daxili dəyərləri arasında sıxışdırır. O, bədii yaradıcılığını davam etdirə bilməmək qorxusunu hiss edir, eyni zamanda Tadzio ilə birləşmək arzusunun xəyalı ilə baş-başa qalır. Bu daxili mübarizə, həyat və ölümün mənası ilə bağlı dərin bir düşüncə inkişaf etdirir.

2. Tadzio: Gözəllik və Həvəsin İdealı

Tadzio, əsərdə bir növ simvolik bir varlıqdır. O, fiziki gözəlliyin, gəncliyin, həyatın zirvəsinin təmsilçisidir. Tadzio, Aschenbach üçün yalnız bir oğlan deyil, həm də həyatın və estetik idealların yüksəkliyini, əzəmətini və mükəmməlliyini simvollaşdırır. Onun ətrafında yaranan heyranlıq və ehtiras, Aschenbach’ın daxilindəki çətin psixoloji vəziyyəti daha da dərinləşdirir.

Tadzio’nun ətrafında yaranan simvolizm, Aschenbach’ın özü ilə olan mübarizəsi ilə əlaqələndirilir. Tadzio, bir tərəfdən cəlbedici, gözəl bir varlıq olaraq mövcud olsa da, digər tərəfdən, ölümün və xəstəliyin simvolu da ola bilər. Əsərdə Venedikin zəhərli havası və epidemiyanın yayılması, gözəllik və ölüm arasındakı yaxınlığı simvollaşdırır.

3. Venedik: Məkânın Simvolizmi

Venedik, əsərin bir növ canlı personajıdır. Thomas Mann, Venediki yalnız fiziki bir məkan kimi təsvir etməmişdir, həm də onu ruhsal və fəlsəfi bir atmosferin təmsilçisi kimi təqdim edir. Venedik, həm gözəl, həm də çürüyən bir şəhərdir. Burada gözəllik və zəhərlilik bir-birini tamamlayır.

Şəhərin dar, qaranlıq küçələri və dar sularının arasında qəribə bir təzad vardır. Bu təzad, Aschenbach’ın daxilindəki qarşıdurmanı simvollaşdırır. Venedikin gözəlliyi, eyni zamanda tənəzzülün və ölümün yaxınlığını göstərir. Bu məkan, Aschenbach’ın sonsuz axtarışında nə qədər məqsədsiz olduğunu da ortaya qoyur.

4. Həyat və Ölümün Tənasübü

Aschenbach’ın Tadzio’ya duyduğu ehtiras, ölüm və həyatı bir-birinə bağlayan bir təcrübədir. Onun bir tərəfdən estetik həvəsi və ehtirası, digər tərəfdən isə ölümlə üzləşməsi, həyatda bir növ “sonsuz dövr” anlayışını ortaya qoyur. Aschenbach, həyatın mənasını anlamağa çalışarkən, ölümün qaçılmaz yaxınlığını hiss edir.

Bu təcrübə həm də insanın ölümlə üzləşməsini, həyatın təbiətinin və həqiqətinin anlanmasını əks etdirir. Aschenbach, öz yaradıcılığını, öz həyatını və öz ehtiraslarını bir araya gətirən zaman, bu arayışda ölümün nə qədər qaçılmaz olduğunu qəbul edir.

5. Psixoloji və Fəlsəfi Təhlil

Venesiyada Ölüm, yalnız fiziki bir xəstəlik və əzab haqqında deyil, həm də insanın psixoloji vəziyyəti, daxili dünyası və estetik idealları haqqında dərin bir təhlil təqdim edir. Aschenbach’ın həyatının son dövrlərində yaşadığı ehtiras və mənəvi zədələnmə, insanın içindəki dərin boşluğu və nə qədər gücsüz olduğunu göstərir.

Əsərdəki əsas fəlsəfi məsələ, ölümün və həyatın birlikdə mövcudluğudur. Aschenbach, öz həyatını bir idealizm və yüksək əxlaqla yaşamış olsa da, sonunda Tadzio ilə qarşılaşan zaman, bu idealizm sarsılır və o, həyatın daha çox ehtiraslı və mənəvi təcrübələrini arzulayır. Lakin, bu arzu onu ölümə doğru aparır.

Nəticə

Venesiyada Ölüm əsəri, həyatın mənasını, estetik idealların və ehtirasların insan psixologiyasına necə təsir etdiyini dərindən araşdırır. Thomas Mann, gözəllik, ehtiras, və ölüm arasında gedən bu psixoloji və fəlsəfi səyahət vasitəsilə, insanın daxili aləmini və həyatın son dövründəki çətinlikləri izah edir. Əsərin bütünlükdəki təzadlar, təhkiyənin quruluşu və simvolizmi, onu ədəbiyyatın ən güclü və mənalı əsərlərindən birinə çevirir.