Stefan Zweig – Amok Qaçanı

2025-06-19

Janr: Daxili aləm portreti. Modernizm. Avropa ədəbiyyatı.

Stefan Zweig-in “Amok Qaçqını” əsəri insan psixologiyasının sərhədlərini, vicdanın təzyiqini, iç dünyadakı parçalanmanı və özünü məhv edən ehtirasları araşdırır. Əsər Şərqdə yaşayan bir Avropa həkiminin ağlını itirmiş şəkildə amok halında davranması və nəticədə psixoloji çöküşə uğraması fonunda qurulub.

🩺 Hekayənin Qısa Xülasəsi

Baş qəhrəman – Avropalı bir həkim – Cənub-Şərqi Asiyada tənha bir koloniyada çalışır. Qadın bir pasiyent abort üçün yardım istədikdə, həkim onun pul təklifinə qarşı ləyaqət nümayiş etdirmək istəyir, lakin bu, onun eqosunu və içindəki bastırılmış ehtiraslarını oyadır. Qadın həkimin köməyini rədd etdikdən sonra qəfil ölüm baş verir. Həkim vicdan əzabı çəkərək onun cənazəsinin arxasınca səyahətə başlayır və nəticədə özünü məhvə aparan “amok” vəziyyətinə düşür.

🧩 Psixoloji Təhlil

Əsərin əsas psixoloji mərkəzi vicdanın çəkisi və bastırılmış ehtirasların qəfil partlayışıdır. Həkimin içində baş verən transformasiya – əvvəl təmkinli, qürurlu, rasional bir insanın vəhşi instinktlərin təsiri altına düşməsi – Zweig-in “psixoloji portretçilik” bacarığını önə çıxarır.

“Amok qaçışı” burada simvolikdir – nəzarətsiz, özündən asılı olmayan şəkildə dağıdıcı bir hala düşmək deməkdir. Bu həm də Avropa mədəniyyətinin Şərqdə necə mənəvi boşluğa uğradığını göstərən bir metaforadır.

⚖️ Əxlaqi və Fəlsəfi Düşüncə

Əsərdəki həkim bir növ Dostoyevski qəhrəmanları kimidir: cinayət işləməsə də, öz hərəkətsizliyi, passivliyi və qüruru ilə mənəvi bir günahın daşıyıcısına çevrilir. Onun intiharı və ya özünü fəlakətə atması – sadəcə cəza deyil, həm də “qurtuluş cəhdi”dir.

💔 Cəmiyyət və Yadlaşma

Əsərdə kolonializmin yaratdığı yadlaşma da özünü göstərir. Qərbli həkim yerli mədəniyyətdən təcrid olunmuş, sosial və emosional təmaslardan uzaqdır. Bu təcrid onu yavaş-yavaş psixoloji uçuruma aparır. Qadın obrazı isə həm Avropalı cəmiyyətin ikiüzlülüyünü, həm də qadının iradəli gücünü təmsil edir.