Yazar: Oscar Wilde

Janr: uşaq ədəbiyyatı. sosial tənqid. fəlsəfi roman.

Qısa xülasə

Heç bir sual vermədən: heykəl ilk baxışda şəhərin gözəl, zərif ornamentidir — üzərində incə qızıl, qiymətli daşlar var. Amma şəhərin kənarındakı yoxsulların dərdi göründükcə heykəlin ruhu dəyişir. Heykəl içindəki mərhəməti və vicdanı itirmir; onu quş — bir göyərçin/qartal deyil, kiçik bir quş (swallow) — köməkçisinə çevirir. Onun və quşun fədakarlığı hekayəni xilasedici, eyni zamanda acı bir alegoriyaya çevirir.

Başlıca mövzular

Mərhəmət və fədakarlıq — əsərin mərkəzində insanlıq dəyərləri durur: həqiqi xoşbəxtlik təriflənən görünüşdə yox, başqalarına edilən sevgi və fədakarlıqda tapılır. Sosial ədalətsizlik — şəhərin parıltısı ilə kənarındakı yoxsulluq arasındakı kəskin ziddiyyət Wilde-in məqsədli tənqididir. Estetika ilə əxlaqın toqquşması — Wilde öz estetik yöndən isə gözəlliyi qiymətləndirən yazıçı olsa da, burada gözəllik qurban verilir və əxlaqi dəyər üstün tutulur.

Simvollar və metaforalar

Heykəl — görünən zənginliyin, hakim sinfin estetikasının simvoludur; amma içindəki mərhəmət canlılığın, vicdanın mümkünlüyünü göstərir. Qızıl və qiymətli daşlar — səthi parıltı, ictimai hörmət, lakin bu dəyərlər əslində real ehtiyacı aradan qaldırmaq üçün istifadə edilməlidir (və heykəl bunu edir). Quş (swallow) — vicdan, məhəbbət və fədakarlığın ruhu; adi, kiçik varlıq böyük insanlıq əməlləri göstərir. Şəhər — təkcə məkandan artıq, apatiya, bürokratiya və səthi „xeyriyyə“ anlayışının rəmzidir. Finaldakı səma/ilahiyyət məkanı isə əksər insan cəmiyyətinin qiymətləndirmədiyini yüksəkdə dəyərləndirir — Wilde burada ironik, lakin təsəlli verən bir əxlaqi məntiq qurur.

Personajlar və onların funksiyaları

Şahzadə — həyatında „xoşbəxt“ sayılan, lakin gerçək reallıqlara kor olan aristokrat obrazın transformasiyasını keçir. Onun heykəldəki şüuru şübhəsiz qəhrəmandır: görünüşü qurban verərək başqalarına yardım edir. Quş — hiss və əməl arasındakı körpüdür; insan (heykanın köməyi) ilə həyata (yoxsullar) arasında. Digər şəhər sakinləri — çox vaxt səthi, maddi maraqlı və rəhmsiz olaraq təsvir edilir; onların reaksiyaları Wilde-in tənqidinin əsas hədəfidir.

Üslub və forma

Wilde nağıla xas sadə, ritmik və bəzən uşağı xatırladan intonasiya ilə yazır; bu üsul ağır sosial tənqidi daha təsirli, həm də ironik edir. Personifikasiyalar, simvolik obrazlar və təkrarlar əsəri həm əyləncəli, həm də dərindən düşünməyə vadar edir. Nağıl dili oxucuya ilkin olaraq yumşaqlıq verir, sonra isə zərbə kimi əxlaqi suallar atır.

Tənqidi oxunuşlar

Əsər həm xristian fədakarlığı motivləri ilə oxuna bilər (məzmunu simvolik xilaskar-xarakterlərlə zəngindir), həm də viktorian cəmiyyətinə sərt tənqid kimi: rəsmi xeyriyyə və mərasimlər əsl köməyin yerini tutmur. Wilde estetikçiliklə tanınsa da, burada o daha humanist, sosial ədalət tərəfdarı bir səs kimi çıxış edir — bu, onun yaradıcılığında maraqlı ziddiyyət yaradır. Bəzi tənqidçilər hekayəni idealist və sentimental sayırlar; digərləri isə onun ironiya ilə kəsilən sosial mesajını yüksək qiymətləndirir.

Müasir əhəmiyyət

Bugünkü dünyada da əsər aktualdır: səthi PR üçün edilən „kömək“, sosial medianın parıltısı ilə həqiqi yardımlar arasındakı fərq, eləcə də liderlərin simvolik xeyriyyəti — hamısı oxşar suallar doğurur. Wilde-in mesajı zamanla zəifləməyib: insanlıq və konkret əməl daha dəyərlidir.

Nəticə

“Xoşbəxt Şahzadə” zahiri gözəlliklə daxili dəyərin üz-üzə gəlməsindən doğan güclü bir moral nağılıdır. Əsər həm ürəyi isidrən, həm də vicdanı oyadan bir xortum kimidir: gözəlliyi qurban verən sevgi həqiqi keyfiyyətdir və bəzən ən kiçik varlıqların (quşun) əməlləri ən böyük ədaləti təmin edir.