Yazar: Mihail Bulgakov
Janr: satira, elmi-fantastika, modernizm,
🧠 MÖVZU və MƏĞZ:
Bulqakov bu əsərdə yalnız elmi-fantastik bir təcrübəni təsvir etmir – o, insan təbiətini, sovet cəmiyyətinin radikal dəyişikliklərini, vətəndaş kimliyini və “yeni insan” yaratmaq ideologiyasını tənqid edir. Əsərin əsas ideyası odur ki, yalnız xarici görünüşü dəyişməklə insan yaranmır; insanlıq əxlaq, tərbiyə və daxili dəyərlərlə formalaşır.
🧬 1. ELMI-EKSİPERİMENT VƏ ƏXLAQİ DİLEMMALAR
Professor Preobrajenski elm adından qeyri-etik bir təcrübə aparır – itin beynini insanınki ilə əvəz edir. Bu hadisə, təbiətin qanunlarına qarşı müdaxilənin nə qədər təhlükəli ola biləcəyini göstərir. Əsər burada “elm – xeyir, yoxsa şərdir?” sualını qoyur. Bulqakovun cavabı açıqdır: Elm vicdan və məsuliyyət olmadan dağıdıcıdır.
🧍 2. İNSAN VƏ HEYVAN ARASINDA SƏRHƏD
Şarik – adi bir küçə iti – əməliyyatdan sonra “Şarikov” adlı insana çevrilir. Lakin onun davranışları daha vəhşidir. Əsər bir paradoks qurur: “İnsan” bədənində olan Şarikov əslində heyvandan daha geridədir. Burada Bulqakov insan olmağın fiziki deyil, mənəvi və əqli məsələ olduğunu göstərir.
🏛 3. SOVET İDEOLOGİYASINA TƏNQİD
Əsər bolşevik inqilabından sonra qurulan “yeni sovet insanı” ideyasının məntiqsizliyini satirik şəkildə göstərir. Şarikov təhsilsiz, cahil, ancaq siyasi cəhətdən fəal biridir. O, öz varlığı ilə göstərir ki, zorla “insanlaşdırılmış” proletar cəmiyyətin mədəni və əxlaqi çöküşüdür.
⚖️ 4. SİSTEMİN İÇİNDƏKİ ZİDDİYYƏTLƏR
Əsərdə professor Preobrajenski və yardımçısı Bormental – klassik intellektual və burjua təbəqəni təmsil edirlər. Şarikov isə bu zümrəyə qarşı çıxan sovet sisteminin “uğurlu məhsuludur”. Əsər boyunca bu iki güc – mədəniyyət və cahillik, təcrübə və instinkt, keçmiş və gələcək – daim toqquşur. Və nəticə olaraq, sistem öz yaratdığı varlığın öhdəsindən gələ bilmir.
🔄 5. ÇEVRİLMƏNİN GERİ QAYTARILMASI
Əsərin sonunda professor Şarikovu yenidən itə çevirir. Bu, yalnız fiziki çevrilmə deyil – ideologiyanın iflası, eksperimentin uğursuzluğu və təbii qanunlara qayıdışdır. Bulqakov sanki demək istəyir: “Zorla yaradılmış insan forması cəmiyyətə ancaq fəlakət gətirir.”
🌀 6. SİMVOLLARIN İZAHI
- Preobrajenski – Elmi bilik, aristokratik keçmiş, sabitlik.
- Bormental – Yeni dövrün içində sadiqliyini qoruyan köhnə sistemin nümayəndəsi.
- Şarikov – Sovet rejiminin “yeni insan”ı: təhsilsiz, mədəniyyətsiz, ancaq siyasi hüquqlu.
- Əməliyyat – Sovet inqilabının metaforası.
- Mənzil və həkim otağı – Rusiya cəmiyyətinin mikro modeli.
📚 ƏSƏRİN FƏLSƏFƏSİ:
- İnsan nədir? Bədən, yoxsa ruh?
- Elm və insançılıq harada toqquşur?
- İdeologiya və gerçəklik arasında uçurum varmı?
- Təbiət qanunlarını pozmaq hansı nəticələr doğura bilər?
🛠 ƏSƏRİN ÜSLUBU:
Bulqakov güclü satira, qara yumor, ironik təsvir, və diyaloglarla cəmiyyətin qüsurlarını açır. Əsərin dili sadədir, lakin çoxqatlı mənalarla doludur. Həm adi oxucu, həm də fəlsəfi təfəkkürə malik tədqiqatçı üçün dərinliklidir.
🔚 NƏTİCƏ:
“İtin Qəlbi” təkcə bir itdən insana çevrilmə hekayəsi deyil – bu, bir cəmiyyətin, bir ideologiyanın, bir eksperimenti özünə Tanrı kimi haqq görən insanın faciəsidir. Bulqakov burada sovet sisteminin ən zərif yerinə – “insanı dəyişmək” təkəbbürünə toxunur. Əsər bu gün də aktualdır: texnologiya, bioetika, ideoloji zorakılıq kimi məsələləri gündəmə gətirir.
Comment yazın