Maxim Gorky – Uşaqlığım

2025-07-05

Janr: avto bioqrafik roman. realist ədəbiyyat. psixoloji.

1. Əsərin struktur və forma təhlili:

“Uşaqlığım” avtobioqrafik roman kimi yazılmışdır. Əsərin dili bir uşağın dünyagörüşünə uyğun olaraq sadə, lakin daxili anlam qatları baxımından çoxqatlıdır. Qorki oxucunu passiv müşahidəçi kimi yox, hadisələrin içində bir şahid kimi iştirak etdirməyə çalışır.

Əsər xronoloji struktur üzrə yazılıb və uşaqlıq dövrünün hiss-hissə parçalanmış travmalarını, sevinclərini, təəccüblərini bədii təsvirlərlə təqdim edir. Hadisələr məkan baxımından məhduddur (ev, küçə, məktəb, iş yerləri), lakin bu məhdud məkanlarda insan xarakterləri və ictimai münasibətlər dərinliklə açılır.

2. Psixoloji təhlil:

Əsərin əsas cəhətlərindən biri də psixoloji dərinliyidir. Qorki uşaqlığın psixoloji tərəflərini açıq göstərir:

Travmalar: Atasının ölümü, anasının tezliklə yenidən ailə qurması, babasının sərtliyi, ailədaxili münaqişələr – bunlar uşağın içində bir təlatüm, qorxu və qəzəb yaradır. Uşaq bu ağrıları izah edə bilmir, sadəcə müşahidə edir və yaddaşında saxlayır.
Emosional dağınıqlıq: Ana ilə bağın zəifliyi, nənə ilə dərin emosional bağ, babadan qorxu, digər böyüklərdən nifrət – bu cür ziddiyyətli hisslər uşağın şəxsiyyətinin formalaşmasında mühüm rol oynayır.
Tənha uşaqlıq: Əsərin əsas hissi tonu “yalnızlıq”dır. Uşaq Qorki öz dünyasına çəkilmişdir. Danışmaq yerinə müşahidə edir, hiss edir və düşünür.

3. Əsərdə zorakılığın təsviri və onun funksiyası:

Əsərdə fiziki və psixoloji zorakılıq açıq və sərt dillə təsvir olunur. Baba nəinki Qorkiyə, həm də ailənin digər üzvlərinə qarşı qəddar davranır. Bu zorakılıq bir fərdin qəddarlığı deyil, bütöv bir sistemin – patriarxal, dinə bürünmüş, mənəviyyatdan uzaq cəmiyyətin simvolik obrazıdır.

Qorki göstərir ki, uşaqların taleyi böyüklərin zəhərli dünyasının girovuna çevrilə bilər. Amma bu məhrumiyyətlər uşağın içində həm də təəccüb, suallar, təhlükəli dünyanı anlamaq istəyi doğurur.

4. Əxlaqi və fəlsəfi qat:

“Uşaqlığım” yalnız avtobioqrafik xatirə kitabı deyil – o, həm də fəlsəfi bir əsərdir. Qorki göstərir ki:

İnsan doğulanda təmizdir, amma cəmiyyət onu korlayır.
Zorakılıq ətrafda nə qədər çox olsa da, mərhəmət və insanlıq kökü kəsilmir.
Hər kəsin içində bir “qurtuluş” yolu var – bəzən bu, bir nağıl, bir kitab, bir nənə səsi ola bilər.

Qorki nənənin şəfqətini, hekayələrini və səmimi dualarını əsl mənəviyyat nümunəsi kimi təqdim edir. O, dini riyakarlığı tənqid edir, amma sadə xalq inancını və onun verdiyi ümidləri uca tutur.

5. Simvolizm və bədii vasitələr:

Nənə – İşıq simvolu: Nənə Qorkinin içindəki insani duyğuları qoruyan yeganə obrazdır. Onun hekayələri uşağın təsəvvürünü genişləndirir, ona yaşamaq həvəsi verir.
Baba – Güc və zorakılıq simvolu: Baba keçmişin köhnə və qəddar patriarxal sistemini təmsil edir. O, dövrün zorla idarə olunan ailə modelinin daşıyıcısıdır.
Kitablar və sözlər: Əsərin sonunda uşaq Qorkinin biliyə olan meyli artır. Kitab və yazmaq onun üçün fiziki dünyadan qurtuluşun yeganə yoludur.

6. Tarixi və ictimai kontekst:

Əsər çar Rusiyasında, xüsusilə də kasıb təbəqələrdə yaşayan insanların həyatını əks etdirir. Ailə içində baş verənlər bütün cəmiyyətin mikro modelidir. Qadınların zəif hüquqları, uşaqların cəmiyyət tərəfindən qorunmaması, işçi sinfinin istismarı, dinin və patriarxal dəyərlərin insan ruhunu əzməsi – bunlar hamısı sosial tənqid obyekti kimi təqdim olunur.

7. Əsərin təsiri və ədəbi əhəmiyyəti:

“Uşaqlığım” təkcə rus ədəbiyyatında deyil, dünya ədəbiyyatında uşaq psixologiyasını və yoxsul təbəqələrin həyatını təsvir edən ən güclü əsərlərdən biridir. Əsər bir uşaq baxış bucağından dünyanı göstərmək baxımından unikal və nadirdir. Qorkinin sadə, amma çoxqatlı dili, oxucunu hadisələrin mərkəzinə çəkir və onlara vicdanla baxmağı məcbur edir.

Nəticə:

Maksim Qorkinin “Uşaqlığım” əsəri sadəcə uşaqlıq xatirəsi deyil – o, insanın formalaşmasının, ətraf mühitin insan psixologiyasına təsirinin, sevgi və zorakılıq qarşıdurmasının, bilik və xilas arzusunun fəlsəfi və sosial təhlilidir. Əsərdə uşağın susqunluğu içində kəskin müşahidə, nənənin mərhəməti içində insanlıq və zorakılığın qaranlığında ümid işığı var.

Bu əsər Qorkinin dünya ədəbiyyatında nə üçün “xalqlar yazıçısı” adlandırıldığını göstərən əsas nümunələrdən biridir.