Mark Twain – Yalan Söyləmə Sənəti

2025-06-24

Janr: satira, ironik esse, ictimai kritika,

Əsərə ümumi baxış

Mark Tvenin “Yalan Söyləmə Sənəti” (“On the Decay of the Art of Lying”) adlı esse janrında yazılmış əsəri satirik və tənqidi dillə yazılıb. Yazıçı burada insanın yalan danışma vərdişinə, cəmiyyətin bu vərdişə münasibətinə və yalanın müxtəlif formalarına ironik münasibət bildirir. Əsər 1880-ci ildə yayımlansa da, bu gün də aktuallığını qoruyur.

Əsərin əsas mövzusu

Əsərin mərkəzində duran ideya budur: yalan insan həyatının ayrılmaz hissəsidir, amma bu sənət tənəzzülə uğrayıb. Tven yalan danışmağın qaçınılmaz və bəzən də zəruri olduğunu qəbul edir, lakin onun düşüncəsinə görə, insanlar bunu artıq zövqsüz, kobud və mənasız şəkildə edirlər. O, oxucunu etik cəhətdən zərərsiz və nəzakətli yalanlara üstünlük verməyə çağırır.

Ironiya və Satira

Mark Tvenin bu əsəri satira ilə doludur. O, yalanı “sənət” kimi təqdim etməklə bir tərəfdən bu vərdişi pisləyir, digər tərəfdən isə cəmiyyətin ikili standartlarını ifşa edir. Məsələn:

İnsanlar yalanı pis sayır, amma gündəlik həyatlarında tez-tez ondan istifadə edirlər.
Düz danışdığını iddia edən insanlar, əslində yalanı ən çox yayanlardır.
Yalan danışarkən məqsəd və niyyət vacibdir — başqasına zərər verməyən, əksinə, onu qoruyan yalanlar bəraət qazandırıla bilər.

Əsas fikirlər və nüanslar

Yalan qaçılmazdır: Tven deyir ki, insan gündəlik həyatında istər-istəməz yalan danışır — bu sosial münasibətlərin bir hissəsidir.
Yalanın məqsədi: Əgər bir yalan qarşı tərəfi alçaltmırsa, əksinə ona ümid və ya rahatlıq verirsə, bu, müəyyən mənada “xeyirli yalan” hesab edilə bilər.
Sənətkarlıq və tərbiyə: Tven insanların daha incə, zərif və ağıllı şəkildə yalan danışmasını təklif edir. Onun fikrincə, kobud və çirkin yalanlar cəmiyyəti korlayır, halbuki zərif yalanlar cəmiyyətin sabitliyinə xidmət edə bilər.

Fəlsəfi və etik aspekt

Bu esse həm də etik dəyərlər sisteminə qarşı bir tənqiddir. Tven, “doğrunu söylə, amma hər zaman yox” prinsipini əsas götürür. O, həqiqəti demək məsuliyyətini təhlil edərək göstərir ki, həqiqət də bəzən zərərli ola bilər, əgər o qarşı tərəfin qəlbini qırırsa və ya lazımsız yerə deyilməklə narahatlıq yaradırsa.

Əsərin aktuallığı

“Yalan Söyləmə Sənəti” bu gün də media, siyasət, sosial şəbəkələr və gündəlik sosial münasibətlər fonunda aktualdır. İnsanlar hələ də yalan danışır, amma bəzən bunu məsuliyyətsiz və dağıdıcı şəkildə edirlər. Tvenin çağırışı budur: əgər yalan danışacaqsansa, heç olmasa bunu vicdanla və zərif şəkildə et.

Nəticə

Mark Tvenin “Yalan Söyləmə Sənəti” əsəri həm gülməli, həm düşündürücü, həm də dərin ictimai və əxlaqi təhlil təqdim edir. Yazıçı oxucunu yalan haqqında yenidən düşünməyə vadar edir: yalanı tamamilə rədd etmək əvəzinə, onun motivlərini, məqsədini və təsirlərini nəzərdən keçirməyi təklif edir. Bu əsər sözün gücünü, etik seçimlərin çətinliyini və insanın ikili təbiətini incə dillə çatdırır.