Yazar: Məmməd Səid Ordubadi

Janr: Bioqrafik roman. Tarixi roman. Dramatik.

Giriş

Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi roman janrının inkişafında xüsusi rolu olan Məmməd Səid Ordubadi ədəbiyyat və tarix arasında vəhdət yaradan əsərləri ilə tanınır. Onun “Qılınc və Qələm” romanı XII əsr Azərbaycan mədəniyyətinin ən parlaq simalarından biri olan Nizami Gəncəvinin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuşdur. Bu əsər yalnız Nizaminin həyatını əks etdirməklə kifayətlənmir, həm də dövrün siyasi, ictimai və mədəni mənzərəsini oxuculara təqdim edir. Müəllif bu romanda qılıncın – yəni döyüş və siyasi gücün, eləcə də qələmin – elmin və mədəniyyətin qarşılıqlı təsirini ustalıqla qələmə alır.

Romanın Mövzusu və Süjet Xətti

“Qılınc və Qələm” romanı tarixi faktlara əsaslanan bir əsərdir. Romanın əsas mövzusu XII əsrdə Azərbaycanın siyasi və mədəni həyatı, xüsusən də Nizami Gəncəvinin həyat yolu və yaradıcılığıdır. Əsərin süjet xətti üç əsas istiqamətdə inkişaf edir:

1. Nizami Gəncəvinin fərdi həyat yolu – onun uşaq yaşlarından etibarən təhsil alması, biliyə olan sonsuz marağı və şair kimi yetişməsi.
2. Siyasi hadisələr və hökmdarlarla münasibət – o dövrün Atabəylər dövləti və Səlcuq imperiyası arasında gedən çəkişmələr, eləcə də hökmdarların alim və şairlərə münasibəti.
3. Ədəbiyyatın və sənətin rolu – Nizaminin əsərləri, onların dövrün hökmdarlarına həsr olunması və cəmiyyətə təsiri.

Ordubadi romanında göstərir ki, Nizami dövrün güclü hökmdarları ilə münasibət qursa da, onun əsas gücü söz sənətində idi.

Əsas Obrazlar və Onların Xarakteristikası

Romanın baş qəhrəmanı Nizami Gəncəvi olsa da, əsərdə bir çox tarixi şəxsiyyətlər də yer alır:

• Nizami Gəncəvi – dahi şair, filosof və alim kimi təsvir edilir. O, yalnız gözəl qəzəllər və poemalar yazan sənətkar deyil, həm də dərin düşüncəli, dövrünün ictimai və siyasi hadisələrinə biganə qalmayan bir ziyalıdır.
• Atabəylər və Səlcuq hökmdarları – əsərdə müxtəlif siyasi xadimlər yer alır,Onların elmlə maraqlananları da var, tamamilə siyasi maraqlar güdənləri də.
• Nizaminin ailə üzvləri və dostları – bu obrazlar Nizaminin şəxsi həyatını daha da dərindən anlamağımıza kömək edir.

Ordubadi hər bir obrazın psixoloji dünyasını dərindən açmağa çalışır və onların dövrün reallıqları ilə necə vəhdət təşkil etdiyini göstərir.

Romanın Tarixi və Mədəni Əhəmiyyəti

“Qılınc və Qələm” romanı sadəcə bir bədii əsər deyil, eyni zamanda Azərbaycanın XII əsrdəki siyasi və mədəni həyatını təsvir edən qiymətli bir tarixi mənbədir. Bu əsərdə müəllif Nizaminin yaradıcılığını, onun ideallarını və poeziyasının cəmiyyətə təsirini ətraflı şəkildə izah edir. Roman vasitəsilə oxucular Nizaminin niyə bu qədər dəyərli bir şəxsiyyət olduğunu və onun yaradıcılığının niyə bu gün də aktual qaldığını daha yaxşı anlaya bilirlər.

Ordubadi əsərdə tarixə xüsusi hörmətlə yanaşaraq, hadisələri mümkün qədər real təsvir etməyə çalışır. Əsər təkcə Nizami Gəncəvinin həyatından bəhs etmir, həm də oxucuya Atabəylər dövrünün siyasi çəkişmələri, hakimiyyət mübarizələri və o dövrdə elm və mədəniyyətin vəziyyəti haqqında dərin bilgilər verir.

Nəticə

Məmməd Səid Ordubadinin “Qılınc və Qələm” romanı Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi roman janrının ən dəyərli nümunələrindən biridir. Bu əsər təkcə Nizami Gəncəvinin həyatını və yaradıcılığını öyrənmək üçün deyil, həm də XII əsr Azərbaycan tarixini anlamaq üçün vacib bir mənbədir. Bu roman, Azərbaycan ədəbiyyatının şah əsərlərindən biri kimi, gələcək nəsillər üçün də dəyərini qoruyub saxlayacaq.