Yazar: Lewis Carroll

Janr: Uşaq ədəbiyyatı.. Macəra. Fantastika.

Lewis Carroll’un “Alisa Möcüzələr Diyarında” əsəri, uşaqlar üçün yazılmış bir hekayə kimi qəbul edilsə də, çoxlu fəlsəfi, psixoloji və cəmiyyətə dair dərin mənalar daşıyır. Əsərin çox qatlı təbiəti, onun təkcə uşaq ədəbiyyatının ötesinə keçib, elmi və ədəbi mühitdə geniş müzakirə olunmasına səbəb olub.

1. Hekayənin əsas strukturu

Hekayə, çox sayda məntiqi və zehni tərəddüdlərlə dolu bir fantastik dünya olan Harikalar Diyarında baş verir. Alisa, təbiət qanunlarına, reallığa zidd olan bir çox qəribə hadisə ilə qarşılaşır. O, bu dünya ilə əlaqədar suallar verir və ətrafında baş verənlərə adaptasiya olmağa çalışır.

Alisanın bu dünyadakı təcrübələri bir tərəfdən onun böyüməsi və özünü tapması ilə bağlı simvolik bir səyahət, digər tərəfdən isə daha böyük bir mənəvi, psixoloji və sosial mənzərəni təqdim edir. Əsərdəki fantastik məkanlar və personajlar, insan psixikasının müxtəlif tərəflərini əks etdirir.

2. Böyümə və özünü kəşf etmə

Alisanın Harikalar Diyarına düşməsi, onun böyümə və dəyişmə prosesinə işarə edir. Uşaqlıq və gənclik arasındakı keçid dövrü ilə əlaqəli olan bir çox simbolizm var. Alisa bu dünyada baş verənlərə əvvəlcə başa düşə bilmir, amma zamanla özünü və yerini tapmağa başlayır. Bu proses, uşaqlıq dövrünün axıb getməsi və yeni dövrə daxil olmanın çətinliklərini simvolizə edir.

3. Absurd və məntiqsizlik

Əsərin ən güclü cəhətlərindən biri, məntiqin tamamilə pozulmasıdır. Əsərin hər bir elementi absurd şəkildə işləyir. Məsələn, danışan heyvanlar, qeyri-adi məkanlar və zamanın sürətlə dəyişməsi, oxucunun adi dünyadakı anlayışlarını sarsıdır. Bu absurd dünya, insanın reallıqdan nə qədər uzaqlaşa biləcəyini və fərdi psixologiyanın necə təsirləndiyini göstərir.

Məntiqsizlik və absurdluk bir tərəfdən fərdi psixikanın içindəki mürəkkəb düşüncə proseslərini və qarşı-qarşıya qalınan çətinlikləri simvolizə edir. Digər tərəfdən isə, cəmiyyətdəki qaydaların, ənənələrin və məntiqin çox vaxt reallığı tam əks etdirmədiyini, bəzən insanın özünü tapmaq üçün kənara çıxmasının vacibliyini göstərir.

4. Şəxsiyyətin təsadüfi qırılma nöqtələri

Hekayədəki bir çox personajın özünəməxsus davranışları, hər birinin bir mənada fərqli şəxsiyyətləri əks etdirir. Məsələn, Çoxbölməli Qızılgül (Cheshire Cat), hər zaman ironik və mistik bir şəkildə Alisə bələdçilik edir, amma konkret bir şey söyləmir. Bu, fərdin daxilindəki şüuraltı və ətraf mühitin ona təsir etməsi nəticəsində yaranan qarışıqlığı təmsil edir.

Bundan başqa, əsərdəki “Xarici Qədəmli Kral və Kraliça” da sosial quruluş və hakimiyyətin absurdluğunu, bəzən sadə bir dəli düşüncə və qərarsızlıqla idarə olunduğunu göstərir. Onların qərarları və məhkəmələri əslində heç bir məntiqə əsaslanmır, bu da cəmiyyətin quruluşundakı sarsılmazlıq və pozulmuş hüquqi normalara diqqət çəkir.

5. Dil və söz oyunları

Carroll’un əsərində dilin rolu əhəmiyyətlidir. O, dili və məntiqi oyunları təhrif edərək oxuculara dərindən düşünmək üçün stimul verir. Məsələn, məşhur “Gözəl, çünki o, möcüzədir” cümləsi və digər qeyri-adi ifadələr, insanın anlam quruluşuna necə təsir etdiyini göstərir.

6. Simvolizm

“Alisa Möcüzələr Diyarında”da çox sayda simvolizm var. Bu, həm şəxsi, həm də sosial təhlil üçün əhəmiyyətlidir:

• Alisa: O, uşaqdan böyüyə doğru gedən yolda təcrübə qazanır və dəyişir.
• Çəhrayı Kraliça və Kral: Sosial və siyasi quruluşun qeyri-məntiqli idarəçiliyini simvolizə edir.
• Şişmiş çiçək: Özünü tapmaq və şəxsiyyətin zəif tərəflərini gizlətmək kimi çətinlikləri nümayiş etdirir.

Nəticə

“Alisa Möcüzələr Diyarında” əsəri yalnız bir uşaq hekayəsi olaraq oxunmamalıdır. O, insanın psixologiyası, cəmiyyətin inkişafı, dilin rolu və insanın özü ilə əlaqəsi haqqında dərindən düşünməyə vadar edən bir əsərdir. Lewis Carroll, oxuculara fərdi və sosial reallıqları absurd bir şəkildə təqdim edərək, onları daha geniş fəlsəfi düşüncələrə yönləndirir.