Yazar: Lev Tolstoy
Janr: realist roman. psixoloji dram. fəlsəfi roman.
psixolojidram
Giriş
Lev Tolstoyun “Kazaklar” əsəri onun gənclik dövrünün məhsulu olmaqla yanaşı, həm də yazıçının həyat təcrübələrinin, xüsusilə Qafqazda keçirdiyi hərbi xidmətin dərin izlərini daşıyır. Bu əsər həm bədii, həm fəlsəfi, həm də etnoqrafik baxımdan zəngin bir mənbədir. Əsər təkcə kazakların həyatını və Qafqaz təbiətini təsvir etməklə kifayətlənmir, eyni zamanda insanın daxili dünyası, mənəvi iztirabları və axtarışlarını da ön plana çəkir.
Mövzu və əsas ideya
Əsərin əsas mövzusu “sivilizə olunmuş” şəhər həyatından bezmiş bir zadəganın təbiətə və sadə həyat tərzinə qayıdış arzusudur. Əsərin baş qəhrəmanı Dmitri Olenin Moskvadakı süni həyatından sıxılıb kazakların yaşadığı sadə və sərt coğrafiyaya – Qafqaza gəlir. Burada o, azadlıq, səmimilik və təbiilik axtarır. Əsərin əsas ideyası insanın daxili azadlıq axtarışı, mədəni və təbii həyat tərzi arasındakı qarşıdurma və mənəvi saflığa qovuşmaq üçün keçdiyi yoldur.
Baş qəhrəmanın daxili transformasiyası
Olenin obrazı əslində gənc Tolstoyun özü ilə çox oxşardır. O, şəhər həyatının boşluğundan, saxtakarlığından qaçaraq Qafqaza gəlir və burada kazakların həyatına, sadəliyinə valeh olur. Lakin bu valeh olma səthi bir heyranlıqdan uzağa getmir. Olenin daxildə hələ də şəhər zadəganı olaraq qalır. O, kazak qızı Maryankaya vurulur, amma bu məhəbbət də səmimi və qarşılıqlı deyil. Əsər boyu Olenin keçirdiyi daxili ziddiyyətlər və nəhayətdə yaşadığı məyusluq onun tam transformasiya ola bilmədiyini göstərir.
Kazaklar – Azadlığın və təbiiliyin simvolu
Əsərin adını daşıyan kazaklar Tolstoy üçün həm azad həyatın, həm də mənəvi saflığın simvoludur. Onlar sərt, lakin səmimi həyat tərzi sürürlər. Kazaklar şəhər insanının yalanlarına, riyakarlığına yad olan, torpağa və ailəyə bağlı bir xalq kimi təqdim olunur. Xüsusilə Lukashka obrazı Olenindən tam fərqlənir – o, çevik, cəsur, xalqına bağlı bir kazak gəncidir. Bu kontrast Tolstoyun sadə xalq həyatına olan marağını və eyni zamanda ziddiyyətli münasibətini əks etdirir.
Fəlsəfi dərinlik
Tolstoy bu əsərində sadəcə bir macəra və ya folklor təsviri yaratmır, o, varlıq və mənanın köklü suallarını qoyur. Olenin öz-özünə suallar verir: “Doğru həyat nədir?”, “İnsan necə xoşbəxt ola bilər?”, “Səmimi olmaq mümkündürmü?” Bu suallar əsərdə bəzən cavabsız qalır, amma müəllif oxucunu bu suallar üzərində düşünməyə məcbur edir. Bu baxımdan “Kazaklar” Tolstoyun daha sonrakı fəlsəfi-etik görüşlərinin ilk izlərini daşıyan bir əsər kimi qiymətləndirilə bilər.
Təbiət təsvirləri
Tolstoyun Qafqaz təbiətinə vurğunluğu əsərin hər sətirində hiss olunur. Dağların, çayların, gün doğumunun və kənd həyatının bənzərsiz təsvirləri təkcə fon funksiyası daşımır, həm də qəhrəmanın ruh halını ifadə edir. Təbiət Olenin üçün sığınacaq, sakitlik və mənəvi saflıq axtardığı bir məkandır. Amma nə qədər çalışsa da, o bu təbiiliyin bir hissəsinə çevrilə bilmir.
Nəticə
“Kazaklar” əsəri təkcə bir gəncin kənd həyatına qaçışı haqqında deyil. Bu, insanın öz mənliyini, təbiətə və sadə həyata qovuşmaq istəyini, lakin sonda həmin həyata tam daxil ola bilməməsinin faciəsini əks etdirir. Olenin nə Moskva həyatına, nə də kazak dünyasına aid ola bilir – o, arada qalan, aidlik tapa bilməyən bir insandır. Bu, Tolstoyun sonrakı əsərlərində də tez-tez rast gəldiyimiz “daxili axtarış” mövzusunun ilk nümunələrindəndir.
Comment yazın