Yazar: José Saramago
Janr: distopiya, fəlsəfi roman, sosial roman,
📌 Giriş
Joze Saramaqo 1995-ci ildə yazdığı “Korluq” romanı ilə ədəbiyyatda qeyri-ənənəvi, lakin dərin fəlsəfi və sosial suallara toxunmuşdur. Nobel mükafatlı müəllif bu əsəri ilə müasir insanın və cəmiyyətin mənəvi korluğunu təsvir edir. Roman postmodern və anti-ütopik xüsusiyyətlərlə seçilir, lakin burada verilən mesajlar bəşəri və əbədidir.
📌 Əsərin struktur və süjet analizi
Əsər adi gündəlik həyatdan bir səhnə ilə başlayır: işıqforda dayanan bir adam qəfil kor olur. Bu korluq “qaranlıq” deyil, “ağlıq” korluğudur – bu, həm fərqli, həm də simvolik seçimdir. Korluq epidemiyası sürətlə yayılır və dövlət korları bir binada təcrid edir.
Buradan sonra əsər üç əsas mərhələdə irəliləyir:
- İzolasiya mərhələsi: Korlar təcrid olunmuş binada ac, qorxu içində vəhşiləşirlər.
- Çöküş mərhələsi: Cəmiyyət dağılır, artıq kor olmayan heç kim qalmır. Hər şey başıpozuqluğa çevrilir.
- Dirçəliş mərhələsi: Görən qadının bələdçiliyi ilə bir qrup insan yenidən həyata tutunmağa çalışır. Nəhayət korluq səbəbsiz başlayıb, səbəbsiz bitir.
📌 Əsərdəki əsas obrazlar və onların təhlili
🧑⚕️ Göz həkimi
Ədalətli, savadlı, lakin gücsüz bir simadır. Cəmiyyətin rasional, elmi tərəfini təmsil edir. Onun kor olması, insanın biliklə belə təhlükə qarşısında nə qədər aciz olduğunu göstərir.
👩 Həkimin həyat yoldaşı (görən qadın)
Əsərin əsl qəhrəmanı. Yeganə görən insandır, amma bunu gizlədir. O, qadın təbiətinin mərhəmət, fədakarlıq və liderlik gücünü təmsil edir. Bələdçi, şahid, qurban və xilaskar funksiyalarını daşıyır. Onun vasitəsilə oxucu insanlığa dair ümidi qoruyur.
👨🦯 İlk kor olan kişi
Adi bir adamdır, təsadüfi hadisəylə başlanğıc verən fiqurdur. Onun obrazı fərdi baxımdan vacib deyil, hadisənin “başlama nöqtəsi” simvoludur.
💂♂️ Əsgərlər
Əmrə tabe olan, qorxudan gözü dönmüş, vicdansız sistemin nümayəndələridir. Onlar korları qorumaq üçün yox, onlardan qorunmaq üçün var.
💀 Quldur korlar
Əsərin ən mərkəzi sosial tənqidlərindən biri budur. Qida paylanması üzərində nəzarəti ələ alan bir qrup kişi əvvəl rüşvət, sonra isə qadın cinsi istismarı tələb edir. Bu, hakimiyyətin necə zorakılığa çevrilə biləcəyinin bariz nümunəsidir.
📌 Tematik dərinlik
📉 Sivilizasiyanın süqutu
Korluq metaforası cəmiyyətin nə qədər zəif dayaqlar üzərində qurulduğunu göstərir. Bir epidemiya – sosial sistemləri, hüququ, əxlaqı, iqtisadiyyatı bir anda çökdürür. Müəllifin mesajı açıqdır: insanlıq texnologiya və biliklə özünü “sivil” sayır, lakin içindəki vəhşi təbiət hələ də pusqudadır.
⚖️ Əxlaq və mənəviyyat
Romanın təməl suallarından biri budur: insan əxlaqı daxildənmi gəlir, yoxsa cəmiyyətin yaratdığı süni qaydalardandırmı? Sistem dağılınca insanlar bir-birinə qarşı qəddarlaşır. Yalnız bir neçə obraz – xüsusən görən qadın – mənəvi dirənişi qoruyur.
🤐 Səssizlik və susqunluq
Əsərdə adların olmaması təsadüfi deyil. Personajlar “ilk kor”, “həkim”, “fahişə”, “qoca kişi” kimi təqdim olunur. Bu, ümumiləşdirmə effektidir – müəllif deyir: bu insanlar bizik. Onlar adiləşdirilmiş konkret insanlar yox, “insanlığın müxtəlif üzləri”dir.
🌀 Kor olmaq və görmək
Əsərdə korluq təkcə fiziki deyil, mənəvi korluqdur. Saramaqo deyir: “Biz artıq çoxdan kor olmuşuq, indi görmə qabiliyyətimizi itirdik”. Bu, çox güclü bir ironiyadır. Görən qadın yeganə şəffaf bəşəri şüurdur.
📌 Dil və üslub analizi
Joze Saramaqo ənənəvi roman strukturunu pozur:
- Cümlələr uzundur, diaqloqlar ayırıcı işarələr olmadan yazılıb.
- Sətirdən-sətrə keçmə yoxdur.
- Bu texnika oxucunu mətndən uzaqlaşdırmır, əksinə, “nəfəs almadan” hadisələrin içində qalmağa məcbur edir.
- Hekayəni müşahidəçi və bəzən müdaxilə edən bir “hər şeyi bilən” müəllif nəql edir.
📌 Əsərin fəlsəfi mənası
“Korluq” yalnız sosial və psixoloji deyil, həm də ontoloji (varlıqla bağlı) suallar qoyur:
- İnsan nədir?
- İnsanlıq anlayışı hansı sərhəddə yox olur?
- Göz görməyə kifayət edirmi?
- Həqiqi “korluq” nədir – fiziki yoxsa mənəvi?
Saramaqo bu suallara cavab vermir. O, cavab axtarmağı oxucuya buraxır. Bu da əsərin gücünü və dəyərini artırır.
📌 Nəticə
“Korluq” – insanın iç üzünü, cəmiyyətin kövrəkliyini və mənəviyyatın nə qədər asanlıqla çökə biləcəyini üzə çıxaran unikal bir ədəbi nümunədir. Saramaqo bu əsərlə həm distopiya, həm fəlsəfə, həm də sosial dram yaradır. Əsər çağdaş dövrlər üçün güzgü rolunu oynayır – texnologiyaya, qanunlara və görünən sivilizasiyaya baxmayaraq, insan hələ də qaranlıqla mübarizə aparır.
Comment yazın