Yazar: John Steinbeck

Janr: Realizm. Sosial roman. Psixoloji roman.

Əsərin mövzusu və konteksti: “Qəzəb Üzümləri” 1939-cu ildə nəşr olunmuş və Amerika Cənub-Qərbindəki Böyük Depressiya dövrünün sosial-iqtisadi şərtlərini və Ç Dust Bowl (torpaq quraqlığı) fəlakətinin təsirlərini təsvir edən bir əsərdir. Əsərdə əsas diqqətə alınan məsələlər insanın təbii və sosial mühitlə qarşıdurmasında yaşadığı mübarizə, ədalətsizlik, sinif ayrı-seçkiliyi və əzabın davamlı olaraq cəmiyyətin strukturunda təkrarlanmasıdır.

Hekayənin strukturu: Əsərin baş qəhrəmanı Tom Joad və onun ailəsi, Cənubi Oklahoma bölgəsindən Kaliforniyaya, daha yaxşı həyat şəraiti axtararaq, köç etmək məcburiyyətində qalırlar. Ancaq bu mühacirət, onlara yalnız fiziki yox, həm də ruhi və sosial əzab gətirir.

Əsərin strukturu çox qatlıdır: hər fəsildə, əsas hekayənin xaricində, əlavə monoloqlar və təhlil edən bölmələr var. Bu bölmələr, əslində, Cəmiyyətin ümumi vəziyyətinə və işçi sinfinin həyatına dair fəlsəfi təhlillər və üsyan çağırışıdır. Bu strukturu Steinbeck, insanlıq və cəmiyyətin taleyini dərinləşdirərək təsvir edir.

Simvollar və simvolizmin təhlili:

1. Üzüm: Əsərin başlığı olan “Qəzəb Üzümləri” simvolik olaraq zəhmətkeşlərə qarşı cəmiyyətdə mövcud olan ədalətsizliyi təmsil edir. Üzüm, kapitalizmin təzahürlərini və onun istismarını simvollaşdırır. “Qəzəb” isə bu ədalətsizliyə qarşı çıxış və sinfi mübarizəni bildirir.
2. Yol: Tom və ailəsinin hərəkət etdiyi yol, həm maddi, həm də mənəvi cəhətdən onların gələcəyini təyin edir. Bu yol, bir tərəfdən xilas olmaq, digər tərəfdən isə bütün cəmiyyətin əzabını və sosial məsələlərini ortaya qoyan bir simvol kimi işləyir.
3. Ağaclar və Təbiət: Əsərdə təbiət və əkinçilik mövzusu çox önəmli yer tutur. Ağaclar, torpaq və həyat qaynaqları həm də insanların iradəsinin simvolu olaraq təhlil edilə bilər. Ağaclar, bu dünyada həyati bir mübarizənin simvolu, həm də qışqıran və cəmiyyətin susmuş acılarını təmsil edir.

Əsas mövzular:

1. Sosial ədalətsizlik və kapitalizmin tənqidi: Əsərdəki ən əsas mövzulardan biri kapitalizmin və sosial siniflərin şiddətli qarşıdurmasıdır. Çiftçilər öz torpaqlarını itirirlər, zənginlər isə daha çox güc əldə edirlər. Steinbeck, bu vəziyyəti çox real və acı şəkildə əks etdirir. Onun əsərində sosial siniflər arasında ciddi uçurumlar və zəiflərin sıxışdırılması mövzusu ciddi tənqid olunur.
2. İnsanların birgə mübarizəsi və kollektiv ruh: Tom Joad və ailəsi tənhalıq və çətinliklərlə qarşılaşsalar da, onlar mübarizəyə qoşularkən, kollektiv bir gücün yaranmasına inanırlar. Ailənin vahidliyi və mübarizəyə olan bağlılıqları, bəşəriyyətin kollektiv mübarizəsinin simvoluna çevrilir. Bu kollektiv ruhu, “biz” anlayışını gücləndirir.
3. Dini mövzular və Tanrı inancı: Əsərdə, dini inanc da müntəzəm olaraq işlənir. Karakterlər bəzən Tanrıya üsyan edir, bəzən isə ona sığınırlar. Bu, insanın yaşam mücadiləsində Tanrının mövqeyini, eyni zamanda cəmiyyətdə ədalətin olmamasına qarşı bir ümidsizlik hissini əks etdirir.
4. Üsyan və İnqilab: Əsərin sonunda baş verən üsyan və dəyişiklik tələb edən təcrübələr, əsərin şiddətlənən sosial mübarizəsinin təbii nəticəsidir. Steinbeck, sosial inqilabın, insanların bir araya gəlib dəyişiklik yaratmalarının vacibliyini vurğulayır.

Fəlsəfi və Etik Mövzular: Steinbeck, əsərdə həm də fərdi və kollektiv etik seçimləri təhlil edir. İnsanların şəxsi mənafeləri ilə kollektiv maraqlar arasında qaldıqları zaman qarşılaşdıqları mənəvi dilemmanı vurğulayır. Bu dilemma, insanların fərdi və ümumi məqsədlər arasında necə seçim etməli olduqlarını göstərir.

Nəticə və təsiri: “Qəzəb Üzümləri” sadəcə bir fərdi hekayə deyil, həm də Amerika cəmiyyətindəki ədalətsizlik, sosial siniflər arasındakı uçurum və bu uçurumu aradan qaldırmağa çalışan insanların mübarizəsidir. Bu əsər, təkcə 1930-cu illərin Amerika həyatını deyil, həm də universal insan hüquqları və sosial ədalət mövzularını geniş şəkildə əks etdirir.

Əsərin bu günə olan təsiri: Steinbeck-in “Qəzəb Üzümləri” əsəri, hələ də dünya ədəbiyyatında sosial tənqidin, sinif mübarizəsinin və insan haqlarının bədii təzahürü kimi qiymətləndirilir. Əsər bu gün də çoxlu sosial məsələlər və ədalət problemi ilə əlaqədar düşüncələrə və hərəkətlərə ilham verir.