Yazar: Jean-Paul Sartre
Janr: Ekzistensialist roman. Fəlsəfi roman. Psixoloji roman
Əlbəttə, Jean-Paul Sartre-ın “Bulantı” (Nausea) əsərinin dərin və geniş təhlilli analizi aşağıda təqdim olunur. Bu analiz fəlsəfi, psixoloji, ədəbi və ideoloji aspektləri əhatə edir. Əsər ekzistensializmin bədii manifestidir və varlıq problemini gündəlik həyat prizmasından göstərərək oxucunu fəlsəfi düşüncəyə sövq edir.
🧠 I. Fəlsəfi əsaslar
1. Ekzistensializmin mərkəzi ideyası – “Mövcudluq mahiyyətdən əvvəl gəlir”
Sartre bu əsərində insanın əvvəlcə var olduğunu, daha sonra isə özünü formalaşdırdığını göstərir. Bu, klassik fəlsəfədəki “əvvəlcə mahiyyət var, sonra varlıq gəlir” fikrinin əksidir. İnsanın içində doğulduğu sabit sistem, Tanrı tərəfindən təyin olunmuş məqsəd yoxdur. Həyatın əvvəlcədən yazılmış ssenarisi yoxdur. Bu anlayış əsərdə Rokantenin dünyaya yadlaşması və əşyaların mənasızlaşması ilə göstərilir.
2. “Bulantı” – varlığın dərk edilməsi anı
Rokanten bəzən gündəlik əşyaların, məsələn, bir daşın və ya ağac kökündəki palçığın üzərinə diqqətlə baxdıqda içində izaholunmaz bir iyrənmə – “bulantı” hiss edir. Bu, sadəcə emosional reaksiya deyil. Bu bulantı, əşyaların və həyatın heç bir məqsəd, mahiyyət və ya dəyərlə yüklü olmadığını dərk etmənin metaforik izahıdır. İnsan anlam axtarır, amma dünya səssizdir.
🔍 II. Psixoloji təhlil
1. Rokantenin psixoloji dağılması
Əsərin əvvəlindən etibarən Rokantenin əqli və emosional sabitliyi pozulur. O, dərin bir depressiya içindədir. Öz bədənindən, əşyalardan, insanlardan və münasibətlərdən yadlaşır. Bu yadlaşma, onun reallığa psixoloji olaraq bağlanmaqda çətinlik çəkməsinin təzahürüdür.
2. Tənha şüur və qərarsızlıq
Rokanten bir insan kimi azaddır, amma bu azadlıq ona yük kimi gəlir. Psixoloji olaraq o, həyatla əlaqə qura bilmir. Sevgidə, dostluqda, peşəsində – heç yerdə məna tapa bilmir. Bu hal ekzistensial boşluğun insan psixikasına təsirini göstərir.
📘 III. Ədəbi təhlil
1. Janr və forma
“Bulantı” bir gündəlik formatında yazılıb, bu isə oxucuya Rokantenin daxili dünyasına birbaşa daxil olmaq imkanı verir. Daxili düşüncələr, duyğular, qəfil dəyişikliklər və bilinç axını metodu əsərə dərinlik qatır.
2. Stil və dil
Sartre çətin, amma dəqiq dil istifadə edir. Bədii təsvirlərlə fəlsəfi fikirlər iç-içədir. Mücərrəd anlayışları gündəlik hadisələr üzərindən izah edir. Əsərin dili və üslubu, sadə hadisələrin arxasında böyük fəlsəfi problemləri göstərə biləcək qədər güclüdür.
📌 IV. Əsas simvollar və metaforlar
1. Bulantı – Varlığın absurdluğu
Əsərin başlığındakı “bulantı” konkret mədə bulanması deyil, varlığın özü ilə üzləşməkdən gələn ekzistensial bir şokdur.
2. Palçıq və obyektlər
Palçıq, dağınıq daş, qapı, kreslo kimi gündəlik əşyalar Rokanten üçün artıq tanış və “təhlükəsiz” şeylər deyil. Onlar artıq “olduqları üçün var” və bu, qorxunc bir dərkə çevrilir.
3. Musiqi
Əsərin sonunda caz musiqisi Rokanten üçün yeganə “mənalı” şey kimi qalır. Sənət insanın mənasız dünyada öz anlamını yaratma cəhdidir.
🧍 V. Rokanten – Antiqəhrəman və ekzistensial simvol
Rokanten tipik ekzistensialist qəhrəmandır:
- O, öz azadlığının fərqindədir, lakin bu azadlıq onu qorxudur.
- O, cəmiyyətə, əxlaqa, dəyərlərə yadlaşmışdır.
- Sevgidə uğursuz, peşəsində boşluq içindədir.
- Təkamül keçirdikdən sonra anlayır ki, insan ancaq özü üçün və özü tərəfindən bir mənanı yaratmaqla bu dünyada yer tapa bilər.
🧭 VI. Əsərin nəticəsi və ekzistensialist çıxış yolu
Əsərin sonunda Rokanten intihar etmir, çıxış yolu axtarır. Bu çox önəmlidir. Sartre intiharın nihilizmə aparan çıxış yolu olduğunu düşünür. Əksinə, Rokanten sənət vasitəsilə – roman yazaraq və musiqiyə bağlanaraq – öz mənasını yaratmağa qərar verir. Bu Sartre ekzistensializminin əsas tezisidir: “İnsan anlamı özü yaratmalıdır.”
✍️ Nəticə:
Jean-Paul Sartre-ın “Bulantı” əsəri bir ekzistensial fəryaddır. Həm fəlsəfi traktat, həm psixoloji portret, həm də sosial tənqid forması daşıyır. Əsər bizə deyir ki, həyat əvvəlcədən məna ilə yüklü deyil – insanın borcudur ki, o mənanı özü formalaşdırsın.
Comment yazın