James Hogg – Bağışlanmış Bir Günahkarın Özəl Xatirələri və Etirafları

2025-05-25

Janr: modernist ədəbiyyat, metafiksional əsər, skandinav ədəbiyyatı,

Əlbəttə, James Hoggun yazdığı “The Private Memoirs and Confessions of a Justified Sinner” (Azərbaycan dilində: “Bağışlanmış Günahkarın Şəxsi Xatirələri və Etirafnaməsi”) adlı əsəri dərin fəlsəfi, psixoloji və dini qatlara sahib, 19-cu əsr Şotland ədəbiyyatının ən önəmli və qabaqlayıcı romanlarındandır. Aşağıda əsərin məzmunu, əsas mövzuları, struktur xüsusiyyətləri və tənqidi təhlilini təqdim edirəm.

📖 Əsərin Qısa Məzmunu

Roman iki hissədən ibarətdir. Birinci hissə “redaktorun izahı” ilə başlayır — bu, romanın əsas hadisələrinin kənar bir müşahidəçi tərəfindən təqdimidir. İkinci hissə isə Robert Wringhim adlı gəncin yazdığı iddia edilən etirafnamədir. O, özünü Tanrı tərəfindən seçilmiş, “bağışlanmış” biri hesab edir və bu “ilahiləşmiş status” nəticəsində bir sıra dəhşətli cinayətlər törədir.

Robertin ətrafında dolaşan və adını Gil-Martin kimi təqdim edən sirli bir şəxs isə onun vicdanını və qərarlarını manipulyasiya edir. Əsərdə bu şəxsin Şeytan, yaxud Robertin özünəxas psixozunun təcəssümü olduğu sual altındadır.

🎭 Əsas Mövzular

1. Dini Fanatizm və Predestinasiya (Əzəldən Qurtuluş İdeyası)
Əsərin əsas fəlsəfi nüvəsi Kalvinist teologiyaya yönəlmiş tənqiddir. Kalvinizmdəki “seçilmişlik” ideyası — yəni bəzilərinin əzəldən cənnətə, digərlərinin isə cəhənnəmə məhkum edildiyi inancı — romanın faciəvi nəticələrinin səbəbidir. Robert özünü “bağışlanmış” biri hesab etdiyi üçün etdiyi əməlləri haqlı və Tanrı iradəsi kimi görür.

2. Şəxsiyyət Parçalanması və Psixoloji Gerilim
Robertin öz daxili səsi ilə (Gil-Martinlə) dialoqları onun psixoloji vəziyyətinin sabit olmadığını göstərir. Bu kontekstdə Gil-Martin onun alter-eqosu və ya şizofrenik təxəyyülünün məhsulu ola bilər.

3. Gözlənilən Reallıq və Subyektiv Həqiqət
Əsərdə hadisələrin obyektiv reallığı ilə subyektiv təfəkkür arasındakı fərqlər qarışır. Oxucu heç vaxt tam əmin ola bilmir ki, hansı hadisə doğrudur, hansı isə xəyal məhsuludur. Bu, postmodern romanların xəbərçisi olan modernist bir yanaşmadır.

4. Cəmiyyət və İkiüzlülük
Əsərdə cəmiyyətin dini görünüş altında gizlənən riyakarlığı sərt şəkildə tənqid olunur. Əxlaqi üstünlük iddiasında olan insanlar, əslində, vəhşiliyi və nifrəti təbliğ edirlər.

🧠 Psixoloji və Fəlsəfi Dərinlik

Robert Wringhimin yaşadığı daxili münaqişə, Freydin sonradan müəyyənləşdirdiyi “id”, “ego” və “superego” konsepsiyaları ilə açıqlana bilər. Gil-Martin onun “id”i kimi fəaliyyət göstərir — nəfsin səsi, həzzə və qəddarlığa yönəlmiş bir qüvvə.
Əsər insanın öz inancını necə təhlükəli şəkildə təhrif edə biləcəyini göstərir. İnanc, əgər düşüncə və mərhəmətlə balanslaşdırılmasa, fanatizmə və fəlakətə çevrilə bilər.

🏛 Struktural Xüsusiyyətlər

Metafiksional quruluş: Əsər iç-içə salınmış nəqliyyat qatlarından ibarətdir — redaktorun hissəsi, etirafnamə, sonradan tapılan sənədlər və şərhlər.
Qeyri-etibarlı nəqliyyat: Oxucuya təqdim edilən hadisələr, xüsusən Robertin yazdıqları, şübhə doğurur. Bu qeyri-müəyyənlik əsəri daha maraqlı və təhlil üçün zəngin edir.
Gotik üslub: Atmosferdə qorxu, qaranlıq, qeyri-real və simvolik elementlər mövcuddur. Gil-Martinin bədii təqdimatı vampirvari, cinvari və ya şeytani çalarlara malikdir.

🔎 Nəticə və Əsərin Əhəmiyyəti

“Bağışlanmış Günahkarın Etirafnaməsi” yalnız bir dini tənqid deyil; bu, eyni zamanda insan ruhunun qaranlıq tərəfinə işıq tutan, fanatizmin və psixozun bir fərdi necə fəlakətə sürükləyə biləcəyini göstərən, zamanından çox qabaq yazılmış bir şah əsərdir.

Bu roman: