Yazar: J.M. Coetzee
Janr: Sosial Realizm. Psixoloji Dram. Fəlsəfi Roman.
Giriş:
Utanç, J.M. Coetzee’nin ən güclü və mübahisəli əsərlərindən biridir. 1999-cu ildə nəşr olunan bu əsər, post-apartheid Cənubi Afrika cəmiyyətindəki etik, sosial və siyasi problemləri əhatə edir. Coetzee, yalnız fərdi utancı deyil, həm də sosial ədalət və kollektiv günahın da dərindən araşdırılmasını təmin edir. Əsərdəki əsas məsələlərdən biri, David Lurie’nin şəxsi həyatındakı etika, əxlaq və məhz cəmiyyətin ona bəslədiyi münasibətdir. Bu təhlil əsərin əsas mövzularını, simvollarını və personajlarını daha dərindən araşdırmağa çalışacaq.
Əsərin Məzmunu və Qısa Xülasəsi:
Əsər, Cənubi Afrikada yaşayan David Lurie adlı bir professorun başına gələnləri izləyir. Lurie, yaşadığı cinsi əlaqədən sonra tələbəsi ilə bir çox etik, əxlaqi və hüquqi problemlə üzləşir. Tələbəsinin şikayəti nəticəsində işini itirən Lurie, şəhərdən uzaqlaşmağa qərar verir və kənddə yaşayan qızı Lucy ilə birlikdə yaşayır. Lakin kənd həyatına keçdikdən sonra baş verən hadisələr, yalnız Lurie’nin şəxsi həyatı ilə bağlı deyil, həm də Cənubi Afrikadakı dəyişən sosial və siyasət dinamikaları ilə əlaqədardır.
Əsas Mövzular və Temalar:
1. Utanç və Sosial Ədalət:
Əsərin ən güclü mövzularından biri utançdır. Lurie’nin tələbəsi ilə olan əlaqəsi və bunun cəmiyyətdə yaratdığı reaksiyalar, yalnız şəxsi etikanı deyil, həm də cəmiyyətin tərbiyə etdiyi etik dəyərləri nəzərdən keçirir. Lurie’nin utancı həm fərdi, həm də kollektiv bir məfhumu əks etdirir. Onun yaşadığı utanc, yalnız fiziki və sosial cəzalarla ölçülə bilməz; həm də əxlaqi bir böhranı simvollaşdırır. Lurie, cəmiyyətin ona verdiyi “məhkəmə” ilə öz daxili utancını bərpa etməyə çalışır, amma nəticədə bu utanc onu daha da dərinləşdirir. Cəmiyyətin ona qarşı verdiyi reaksiyalar, post-apartheid dövründəki yenilənən ədalət anlayışını və fərdin bu yeni ədalətə uyğun olaraq necə mühakimə edildiyini ortaya qoyur.
2. Cinsi Güc və Təcavüzün Fərdi və Sosial Əsası:
Lurie’nin tələbəsi ilə yaşadığı münasibət yalnız şəxsi bir məsələdən ibarət deyil; cəmiyyətin “güc dinamikaları”na dair çoxsaylı suallar yaradır. Əsərdə cinsi təcavüz yalnız bir fəlakət deyil, həm də Cənubi Afrikanın apartheid sonrası dövründəki güc balansını əks etdirən bir elementdir. Lurie’nin hərəkətləri ilə əsərdəki cinsi güc və cəmiyyətdəki patriarxal strukturlar arasındakı əlaqə açıq şəkildə göstərilir. Cinsi təcavüzün və gücün qarşılıqlı təsiri, həm də sosial, təhsil və mədəniyyətin bu münasibətləri necə formalaşdırdığını göstərir.
3. Fərdin və Cəmiyyətin Qarşıdurması:
Lurie’nin şəxsi təcrübələri ilə post-apartheid Cənubi Afrika cəmiyyətinin mürəkkəbliyi arasında yaranan ziddiyyətlər əsərdə açıq şəkildə göstərilir. Cəmiyyətin yeni, daha liberal və bərabər hüquqlar anlayışına qarşı fərdin mübarizəsi, həm də bu dəyişikliklərin fərdlər üzərində yaratdığı təzyiqi təsvir edir. Lurie’nin səhvləri və onların cəmiyyət tərəfindən necə mühakimə edilməsi, post-apartheid dövründə yeni formalaşan sosial və hüquqi strukturlarla nə qədər ziddiyyət təşkil etdiyini nümayiş etdirir.
4. Təhlükə və Qorxu:
Əsərdəki təhlükə və qorxu motivləri çox güclüdür. Lurie’nin kənddəki həyatına adaptasiya olma cəhdi, yalnız fiziki təhlükələrdən deyil, həm də emosional və mənəvi təzyiqlərdən ibarətdir. Lucy’nin yaşadığı təcavüz, həm də Cənubi Afrikanın keçmişi ilə indiki vəziyyətin arasındakı uçurumu simvollaşdırır. Bu təcrübə, post-apartheid cəmiyyətindəki ziddiyyətli və təhlükəli sosial dinamikaları təsvir edir.
Personajlar və Dərin Təhlili:
1. David Lurie:
David Lurie əsərin protagonisti olaraq, öz səhvlərini və cəmiyyətin onlara verdiyi reaksiyanı mənəvi və emosional olaraq yaşamaq zorundadır. Lurie’nin təhlili həm də sosial və ədalət məsələləri ilə əlaqəlidir. Onun səhvləri və cəmiyyətdəki vəziyyətin qarşısında necə çarəsiz qalması, fərdi məsuliyyət və toplumun fərdlərə qarşı tutduğu münasibət məsələlərini açır. Əsərdə Lurie’nin dəyişimi və inkişafı, post-apartheid dövründəki cəmiyyətdəki yenilənmələrə qarşı fərdin “köhnə dünyada” qalma çabalarını göstərir.
2. Lucy:
Lucy, əsərdəki ən vacib qadın obrazlarından biridir. O, atasının səhvlərindən fərqli olaraq daha sosial ədalətə uyğun həyat tərzi sürməyə çalışır, amma bunun qarşılığında da özünü təhlükədə hiss edir. Lucy’nin təcavüzə uğraması, yalnız bir fərdin həyatını pozmaqla qalmır, həm də toplumda qadınların məruz qaldığı zorakılıq məsələsini gündəmə gətirir. Onun özünü müdafiə etmək bacarığı və qarşılaşdığı təhdidlər, sosial və cinsiyyət əsaslı ayrı-seçkilik problemlərini əks etdirir.
3. Petrus:
Petrus, Lucy’nin kəndindəki əkinçidir və əsərdə cəmiyyətin alt təbəqələrindən gələn bir figurdur. Petrus’un davranışları, həyatın cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasındakı təzyiq və qarşılıqlı münasibətləri nümayiş etdirir. O, həm də Lucy ilə olan münasibətləri ilə yeni güc strukturlarının necə formalaşdığını göstərir.
Simvollar və Motiflər:
1. Kənd həyatı və şəhər həyatı arasındakı fərq:
Lurie’nin şəhərdən uzaqlaşması və kənddə yaşamağa başlaması, yalnız fiziki bir yerdəyişmə deyil, həm də sosial, mənəvi və əxlaqi bir dəyişiklikdir. Kənd həyatına keçmək, post-apartheid Cənubi Afrikasının daha çox təbii və təzyiqli mühitinə bir keçidi simvollaşdırır.
2. Utançın simvolizmi:
Utanç, əsərin ən önəmli simvollarından biridir. Coetzee, utancı yalnız fərdi bir hissiyat kimi deyil, həm də toplumun etik və sosial həssaslığını əks etdirən bir element kimi təqdim edir. Lurie’nin iç dünyasında yaşadığı utanc, həm də Cənubi Afrikanın keçmişi ilə yüzləşməsidir.
Nəticə:
J.M. Coetzee’nin Utanç əsəri, yalnız fərdi səhvləri deyil, həm də cəmiyyətin və əxlaqın çətinliklərini təhlil edən bir möcüzədir. Bu əsər, oxucuya fərdi və sosial ədalət, mənəviyyat və güc mövzularını dərinləşdirərək təqdim edir. Cəmiyyətin dəyişən strukturlarını və fərdlərin bu dəyişikliklərə necə reaksiya verdiyini açıq şəkildə göstərən əsər, post-apartheid dövründəki Cənubi Afrika cəmiyyətini və onun qarşısında duran ədalət, ləyaqət və utanç məsələlərini əhatə edir.
Comment yazın