Yazar: Honoré de Balzac

Janr: fəlsəfi drama, realizm, ekzistensializm,

Ümumi baxış

Balzacın “Naməlum Şahəsər”i 1831-ci ildə yazılmış qısa hekayədir, lakin məzmun və ideya baxımından böyük roman gücünə malikdir. Əsər sənətin, yaradıcılığın və dahi ilə dəli arasındakı incə xətti araşdırır. Mərkəzi fiqur – yaşlı rəssam Frenhofer – illərlə “mükəmməl bir şahəsər” üzərində işləyir. Onun məqsədi, gözəlliyi və həyatı birləşdirən ideal bir rəsmi yaratmaqdır. Lakin bu mükəmməllik axtarışı onu həm mənəvi, həm də psixoloji uçuruma aparır.

Süjetin qısa xülasəsi

Hekayə üç rəssamın – Frenhofer, Porbus və Poussin – dialoqu üzərində qurulub. Gənc Poussin sənət öyrənmək istəyir, Porbus realist, amma ehtiyatlı bir rəssamdır, Frenhofer isə “Tanrı kimi yaradan” olmağa çalışan dahi bir sənətkardır.
Frenhofer illərlə gizli şəkildə bir qadın portreti üzərində işləyir – o, bu əsərin “həyatın özü kimi canlı” olduğunu iddia edir. Gənclər əsəri görmək istəyir, o isə imtina edir. Nəhayət, onları razı salır və əsəri göstərir. Lakin rəsmdə heç nə aydın görünmür – sadəcə, rənglər və fırça zərbələri içində bir “ayaq parçası” seçilir. Bu anda aydın olur ki, Frenhofer “mükəmməllik” axtarışında öz istedadını və ağlını məhv edib. Əsərin sonunda o, dəli olur və işlərini məhv edir.

Mövzuların dərin analizi

1. Sənətin təbiəti və həddi
Balzac burada sənətin nə qədər reallığı təkrarlaya biləcəyini sorğulayır. Frenhofer üçün sənət reallığın əvəzidir, hətta ondan da artıq bir şeydir. Amma həyatın özünü kətana köçürmək cəhdi onu qeyri-mümkün bir məqsədə sürükləyir.

2. Dahi və dəli arasındakı xətt
Frenhofer bir tərəfdən yaradıcılığın simvoludur, digər tərəfdən isə onun faciəsini təcəssüm etdirir. Balzac göstərir ki, dahi olmaq üçün duyğuların və ağlın sərhədlərini zorlayan insan, bir anda bu sərhədləri keçərək dəliyə çevrilə bilər.

3. Gözəllik anlayışı
Əsərdə gözəllik həm maddi, həm ruhi, həm də ilahi bir anlayış kimi təqdim olunur. Frenhoferin faciəsi ondadır ki, o, gözəlliyi yalnız texniki kamillikdə axtarır, amma onun ruhi dərinliyini unudur.

4. Sənətkarın tənha taleyi
Frenhofer, öz sənətinə qapılaraq dünyadan uzaqlaşır. Bu, sənətkarın tənhalığının, insanlardan anlaşılmamasının və yaradıcılıq azabının simvoludur. Balzac bu vəziyyəti həm romantik, həm də faciəvi tonla təqdim edir.

Simvolika və fəlsəfi dərinlik

• Frenhofer – insanın Tanrı kimi yaratmaq istəyi, yaradılışın həddi və özünü məhv edən ambisiyanın simvoludur.
• Rəsm – həm sənətin, həm də ilahi mükəmməlliyin metaforasıdır.
• Ayaq parçası – reallığın qalıq izidir; sənətkarın yaratmaq istədiyi “mükəmməl gözəllik”dən geriyə yalnız kiçik bir detal qalır.
• Od və məhv etmə səhnəsi – insanın öz yaratdığına tapınmasının sonu: Tanrılıq iddiası öz yaradıcısını yandırır.

Əsərin mesajı

Balzac demək istəyir ki, sənət həyatın surəti deyil, onun ifadəsidir. Həqiqi gözəllik texniki mükəmməllikdə yox, duyğuda, təəssüratda və insani dərinlikdədir. Sənətkar, əgər yalnız formaya aludə olarsa, ruhu itirir.
“Naməlum Şahəsər” həm də yaradıcı insanların sonsuz mübarizəsini, daxili tənhalığını və reallığın sərhədlərini zorlayan arzularını təsvir edir.

Nəticə

“Naməlum Şahəsər” – sənətin və insan ruhunun metafizikasını araşdıran, yaradıcılığın mənəvi faciəsini açan bir əsərdir. Balzac bu hekayə ilə göstərir ki, mükəmməlliyin son nöqtəsi bəzən məhvdir – və dahi ilə dəli arasındakı sərhəd çox incədir.