Yazar: F.Dostoyevski
Janr: Psixoloji roman. Fəlsəfi ədəbiyyat. Sevgi dramı.
Fyodor Dostoyevskinin “Əbədi Ər” adlı bu qısa romanı onun digər əsərlərində olduğu kimi insan psixikasının ən dərin qatlarına enən, mürəkkəb xarakter münasibətlərini açmağa çalışan bir psixoloji dramdır. Əsərdə əsas diqqət iki kişinin – Aleksey Velçaninov və Pavel Trusotski – ətrafında cəmlənib. Bu iki obrazın münasibəti üzərində Dostoyevski təkcə qısqanclıq, xəyanət və vicdan kimi mövzuları deyil, həm də kişi eqosu, günahkarlıq və intiqamın metafizikasını tədqiq edir.
Başlıca mövzular və təhlil:
1. Qısqanclıq və Kişi Kompleksi
Pavel Trusotski obrazı “əbədi ər” anlayışını simvolizə edir. O, həyat yoldaşının ona xəyanət etdiyini bilir, amma buna baxmayaraq, qadına bağlılıqdan, özünü zəif və alçaldılmış hiss etməkdən qurtula bilmir. Trusotski təkcə xəyanətə deyil, həm də öz kişinin gücsüzlüyünə qısqanır. Onun qısqanclığı sadəcə emosional deyil, eyni zamanda sosial və psixoloji zəminlidir – cəmiyyətin yaratdığı “kişi gücü” anlayışına uymadığı üçün aciz hiss edir.
2. Vicdan və Günah
Velçaninov keçmişdə Trusotskinin arvadı ilə gizli münasibətdə olmuş, bu əlaqənin nəticəsində bir uşaq dünyaya gəlmişdir. Arvadın ölümündən sonra Trusotskinin qızını yanına gətirməsi və onunla davranışları Velçaninovda ağır bir vicdan yükü yaradır. Bu əsərdə Dostoyevski tipik bir sual qoyur: Günah bağışlanmağa layiqdirmi? Günahkar özünü hansı mərhələdə bağışlaya bilər?
3. Əbədi Ər Simvolu
Əsərin adı özü simvolikdir – “əbədi ər” tipajı təkcə Trusotskini deyil, ümumiyyətlə, münasibətlərdə qadın tərəfindən “seçilməyən”, həmişə ikinci planda qalan, ancaq qadına sadiq qalan kişiləri təmsil edir. Belə “ər”lər daim alçaldılır, ancaq bu alçaldılmanı qəbul etməklə öz daxili əzablarına qapanırlar. Trusotski həm arvadına, həm də Velçaninova qarşı qeyri-müəyyən münasibətdədir – nifrət edir, amma eyni zamanda, bağlanır.
4. İntiqam və Zəiflik Arasında
Trusotskinin davranışları çox zaman intiqam arzusu ilə zəiflik arasında salınmış bir insanın portretini çəkir. O, Velçaninova qarşı dostcasına davranır, amma eyni zamanda onu sarsıtmağa çalışır – bəzən zarafat, bəzən təhdid, bəzən də qızı vasitəsilə. Bu cür ikili davranış psixoloji ziddiyyətin və sarsıntının göstəricisidir.
5. Uşaq Obrazı və Günahsızlığın Məhvi
Trusotskinin gətirdiyi uşaq – Nataliya – iki kişi arasındakı günahın və keçmişin simvoludur. Uşaq əsərin sonunda ölür. Onun ölümü ilə Dostoyevski sanki günahsızlığın, pak duyğuların, və ən nəhayət, bağışlanma ümidinin məhvini göstərir.
Dil və Üslub
Dostoyevski bu əsərdə də klassik üslubuna sadiq qalır: qəhrəmanların daxili monoloqları, keçmişlə bağlı xatirələrin tez-tez canlandırılması, simvolik detallarla zəngin təsvirlər və dialoqlar psixoloji gərginliyi davamlı şəkildə yüksək səviyyədə saxlayır.
Nəticə
“Əbədi Ər” romanı bir sevgi üçbucağının sadə hekayəsi kimi görünsə də, onun altında yatan mənəvi və psixoloji dərinlik çoxqatlıdır. Dostoyevski burada kişi zəifliyi, günahkarlıq, vicdan, bağışlanma və əzab kimi mövzuları klassik psixoloji dərinliklə tədqiq edir. Əsər, həm də oxucuya sual verir: kimdir “əbədi ər”? Qadının yanında daim seçilməyən kişi, yoxsa keçmişin əsiri olan hər bir insan?
Comment yazın