Yazar: Charles Dickens
Janr: Tarixi Roman. Sosial Ədəbiyyat. Psixoloji Roman.
“İki Şəhərin Hekayəsi” romanı yalnız Fransız İnqilabı dövrünün hadisələrini anlatmaqla qalmır, həm də dövrün sosial, psixoloji və fəlsəfi problemlərinə işıq tutur. Dickens, hər bir obrazın iç dünyasını dərindən təhlil edərək, ədəbiyyatda “kainatın hüquq mühakiməsi” mövzusunu araşdırır. İki şəhər – London və Paris – bu əsərdə yalnız coğrafi məkanlar deyil, həm də ziddiyyətli dünyaların, həm də fərqli sosial strukturların simvollarıdır.
Sosial və Fəlsəfi Ziddiyyətlər
Romanın ən əsas mövzusu sosial təbəqələşmə və sinfi mübarizədir. Dickens-in verdiyi təsvirlər, dövrün cəmiyyəti arasında böyük uçurumları vurğulayır. İngiltərədə zənginlərin təbəqəsi ilə yoxsulların arasında bir müqayisə aparmaq mümkündür, amma bu müqayisənin həqiqi dramatik anı Fransız inqilabında təzahür edir. Parisin inqilabi atmaları arasında qisas, ədalət və zorakılıq məsələləri Dickens-in sosial təhlilinə mükəmməl şəkildə daxildir.
Dickens, inqilabın zəruriliyi ilə onun qəddar nəticələri arasında bir gərginlik yaradır. O, inqilabın səbəbini düzgün göstərsə də, onun nəticələrinin heç də bərabər və ədalətli olmadığını göstərir. Fransız xalqının mətbuatda qeyd olunan əzabları, aclığı, təzyiqləri inqilabın doğurduğu qanlı silsilə ilə təzad təşkil edir. Burada inqilabın “ədalətsizlikdən doğmuş ədalətə” çevrilməsi və bunun nəticəsi olan qisasın ritorikası Dickens-in ən dərin sosial analizlərindən biridir.
Obrazların Psixoloji Təhlili
Əsərin obrazları arasında ən maraqlı təhlili Sidney Carton üzərində aparmaq olar. O, həyatında hər hansı bir məqsəd və ya mənəvi qiymət tapmaqda çətinlik çəkən, lakin sonradan ən yüksək fədakarlıq nümunəsini təqdim edən bir obrazdır. Carton-un psixoloji vəziyyəti, o dövrün insanlarının ümidsizliyini, şəxsi uğursuzluqlarını və həyatın mənasızlığını əks etdirir. Onun bütün həyatını dəyişdirən dəyişiklik, əsasən özünün mənəvi “yenidən doğulması” ilə bağlıdır. Bu, Dickens-in insanın daxili aləminə verdiyi dərindən psixoloji baxışdır.
Digər tərəfdən, Madame Defarge simvolik olaraq “inqilabın ruhu”nu təmsil edir. Onun xarakterində kin, qisas və ədalətsizlik güclü şəkildə üzə çıxır. O, bədənin və ruhun zədələnməsindən sonra sosial strukturun çatlaması ilə nəticələnən ölüm və dağıdıcı qüvvələri simvollaşdırır. Defarge, təkcə bir qisasçı deyil, həm də gücün istəyi və intiqamın soyuqluğunu təmsil edən bir psixoloji obrazdır.
Simvolizm və Metaforalar
Dickens, “İki Şəhərin Hekayəsi” əsərində həmçinin çoxsaylı simvollardan istifadə edir. Əsərin başlıca simvollarından biri “başsız bədənlər” mövzusudur. Bu, Fransız inqilabında kütləvi edamlar və başsız bədənlərin simvolik təzahürüdür. Bu başsız bədənlər yalnız fiziki deyil, həm də cəmiyyətin ideoloji və mənəvi başsızlığına işarə edir. Dickens burada inqilabın qəddar və destruktiv təbiətini insan psixologiyasının zədələnmişliyi ilə əlaqələndirir.
İnqilabın insanın daxili aləminə təsirinin bir başqa nümunəsi Sidney Carton-un özünü qurban verməsi ilə bağlanır. Carton-un fədakarlığı həm dini, həm də psixoloji bir dəyişiklik simvoludur. Onun özünü qurban verməsi insanın mənəvi yüksəlişini və həyatın mənasını tapmasını təcəssüm etdirir.
İctimai və Siyasi Təhlil
Roman həmçinin İngiltərənin və Fransanın fərqli ictimai quruluşlarını əks etdirir. İngiltərənin sosial strukturu daha stabil və hüquqi çərçivələr içində işləyən bir sistem təqdim edərkən, Fransa inqilabın baş verməsi ilə düçar olduğu anarxiya və zorakılıq ilə sarsılır. Dickens bu iki fərqli sosial düzəni müqayisə edərək hər iki ölkənin öz ədalət və hüquq sistemlərini sınadığını göstərir. Lakin o, ədalətin hər iki tərəfdə də qismən kölgə halında qaldığını vurğulayır.
Sonuç: İnsanlıq və Ədalət
“İki Şəhərin Hekayəsi” romanı yalnız bir tarixi hadisəni izah etmir, həm də böyük insanlıq məsələlərini gündəmə gətirir. Əsər bir tərəfdən sosial ədalətsizlikləri, kütləvi zorakılıq və ədalətə qarşı əks reaksiya ilə bağlı düşünməyə təşviq edir, digər tərəfdən də fərdi məfhumların – fədakarlıq, qisas və sevgi – böyük tarixi hadisələrdə necə təzahür etdiyini göstərir.
Dickens-in bu əsəri, humanizm və sosial ədalət anlayışlarını, dövrün ziddiyyətlərini və inqilabın ikiüzlülüyünü diqqətlə analiz edir. O, yalnız fiziki zorakılığa deyil, cəmiyyətin mənəvi böhranlarına və onların üzləşdiyi daxili mübarizələrə də işıq tutur.
Comment yazın