Yazar: Benjamin Franklin
Janr: bioqrafiya, tarixi, liderlik,
Giriş
Benjamin Franklin-in Avtobioqrafiyası yalnız bir şəxsin xatirələri deyil; bu, 18-ci əsrin Amerika cəmiyyətinin, işgüzar əxlaqının və Aydınlanma dövrünün ideallarının bir aynasıdır. Franklin özünü “self-made man” (özünü qurmuş insan) modeli kimi təqdim edir və bu model, həm şəxsi inkişaf, həm də ictimai uğur üçün universal dərslər ehtiva edir. Əsərin dərin təhlilində biz onun həyat hekayəsinin strukturunu, əxlaqi və intellektual mesajlarını, yazı üslubunu, tarixi kontekstini və müasir oxucu üçün əhəmiyyətini geniş şəkildə qiymətləndirəcəyik.
1. Həyat və Avtobioqrafiyanın Strukturu
Franklin öz həyat hekayəsini uşaqlıqdan başlayaraq yetkinlik dövrünə qədər izah edir. Əsərin əsas mərhələləri belədir:
- Uşaqlıq və gənclik: Franklin Boston-da 1706-cı ildə anadan olmuşdur. Uşaqlıq dövründə təhsil məhdud olsa da, o, kitablarla, özünü öyrənməklə intellektual inkişafını təmin edir. Bu dövr onun oxuma vərdişlərinin və davamlı öyrənmə prinsipinin formalaşdığı dövrdür.
- Peşəkar başlanğıc: Franklin-in çapçılıq və jurnalistika sahəsindəki təcrübəsi onun işgüzar əxlaqını və özünü təşkil etmə bacarıqlarını göstərir. O, kiçik işlərdən başlayaraq müstəqil biznes və ictimai fəaliyyətə qədəm qoyur.
- Şəxsi inkişaf və əxlaq sistemi: Franklin “on dəyər” (virtue) sistemi yaratmış və gündəlik yoxlamalarla özünü tənzimləyərək mükəmməlliyə yaxınlaşmağa çalışmışdır. Bu mərhələ onun şəxsi inkişaf fəlsəfəsini nümayiş etdirir.
- İctimai fəaliyyət: Franklin yalnız şəxsi uğurla kifayətlənmir; kitabxana, poçt sistemi, yanğınsöndürmə cəmiyyətləri kimi ictimai təşəbbüslər onun sosial məsuliyyətini göstərir. Bu, onun uğur anlayışını yalnız fərdi deyil, cəmiyyət yönümlü şəkildə göstərir.
2. Əsas Mövzular və Fəlsəfi Mesajlar
Franklin-in Avtobioqrafiyası bir neçə əsas mövzu üzərində qurulmuşdur:
2.1. Özünü Təkmilləşdirmə və Disiplin
Franklin-in həyat fəlsəfəsi onun “özünü təşkil etmə” prinsipinə əsaslanır. O, on dəyər sistemi ilə:
- Sədaqət, ədalət, vicdan və əməksevərlik kimi dəyərləri gündəlik yoxlayır.
- Hər səhər və hər axşam gündəlik məqsəd və fəaliyyətini qiymətləndirir.
- Özünü yoxlama və praktiki əxlaq metodlarını tətbiq etməklə insanın təkamülünə nümunə göstərir.
2.2. Praktik Rasionalizm
Franklin, əxlaq və davranışı nəticəyə görə qiymətləndirir. Onun metodik yanaşması belədir:
- Hər hərəkət və qərar praktik nəticəyə əsaslanmalıdır.
- Həyat uğurları yalnız təsadüf deyil; planlı və metodik fəaliyyətdən qaynaqlanır.
- Aydınlanma fəlsəfəsinə uyğun olaraq, elm və rasional düşüncə həyatın hər sahəsində tətbiq olunur.
2.3. Sosial Mobilizm və İmkanlar
Franklin-in hekayəsi Amerikada “self-made man” mifinin simvoludur:
- Kiçik işlərdən başlayaraq böyük uğurlara nail olmaq.
- Təhsil və intellektual təşəbbüslərlə sosial mövqeyi artırmaq.
- Praktik və etik dəyərlər üzərində qurulmuş şəxsi reputasiya yaratmaq.
2.4. İctimai Məsuliyyət və Xidmət
Franklin-in uğuru yalnız fərdi yox, həm də ictimai faydaya yönəlir:
- Kitabxana və təhsil təşəbbüsləri.
- Yanğınsöndürmə və ictimai yardım cəmiyyətləri.
- Poçt sisteminin və digər sosial infrastrukturların inkişafına töhfə.
3. Yazı Üslubu və Retorika
Franklin-in dili sadə, anlaşılır və səmimidir:
- Sadə və didaktik: Hekayələr və anekdotlar vasitəsilə oxucuya dərs verir.
- Özünü tərifləmə və təvazökarlığın balansı: O, öz uğurlarını göstərir, amma səhvlərini də açıq şəkildə qeyd edir.
- Məsləhətçi ton: Oxucuya bir növ müəllim və yol göstərən kimi danışır.
- Narrativ struktur: Xronoloji qaydada, hadisələr ardıcıllığı ilə, lakin öz təcrübəsinin dərsləri ilə zənginləşdirilmişdir.
4. Özünü təqdim etmə strategiyası
Franklin-in Avtobioqrafiyası özünü təqdim etmədə bir neçə strateji element ehtiva edir:
- Seçici xatırlama: Yalnız özünü müsbət göstərən hadisələr tam detallı verilir; uğursuzluqlar və səhvlər dərs üçün izah olunur.
- Özünü nümunə kimi göstərmə: Onun həyat fəlsəfəsi metodik və sistematik yanaşmaya əsaslanır; bu, oxucuya da tətbiq edilə biləcək nümunədir.
- Tövsiyəçi ton: Franklin, özünün keçmiş təcrübələrini oxucuya dərs kimi təqdim edir; kitab həm autobiografiya, həm də özünə yardım kitabçası rolunu oynayır.
5. Tarixi və Mədəni Kontekst
Franklin 18-ci əsrin Aydınlanma dövründə yaşamışdır:
- Elm və texnologiyaya maraq, praktik rasionalizm.
- Amerikada sosial və iqtisadi imkanların artması, fərdi təşəbbüslərin dəstəklənməsi.
- Demokratik və vətəndaş idealları: Franklin-in ictimai fəaliyyətləri bu idealları əks etdirir.
- Franklin-in fəaliyyəti həm fərdi, həm də milli səviyyədə “Amerikanın özünü yaratması” narrativinə xidmət edir.
6. Güclü Tərəflər
- Praktik tövsiyələr: Franklin-in gündəlik vərdiş və əxlaq sistemi müasir oxucu üçün də faydalıdır.
- Səmimiyyət və realizm: Özünü tənqid etmə və öz uğurlarını göstərmə arasında balans.
- Tarixi və mədəni dəyər: Franklin-in həyatı və fəaliyyəti Amerikanın erkən dövr tarixi üçün qiymətli mənbədir.
7. Tənqidi Perspektiv
- Seçici yaddaş: Franklin bəzi mənfi məqamları yüngülləşdirir; bu, autobiografiyanın subyektiv xarakteri ilə bağlıdır.
- Müasir sosial kontekstlə müqayisədə məhdudiyyətlər: Dövrün gender və sinif baxışları əsərin bütün perspektivlərini əhatə etmir.
- Universalizm illüziyası: Franklin-in “bir ölçü hər kəsə yaraşır” prinsipi müasir oxucu üçün həmişə uyğun olmaya bilər.
8. Müasir Oxucu üçün Əhəmiyyəti
- Özünü təşkil etmə və məhsuldarlıq: Franklin-in metodları indiki gündəlik idarəetmə və şəxsi inkişaf üçün nümunədir.
- İctimai fayda və liderlik: Franklin-in şəxsi uğuru ictimai fayda ilə birləşdirməsi liderlik və sosial sahibkarlıq üçün dərslər verir.
- Tarixi və intellektual perspektiv: 18-ci əsr Amerikası və Aydınlanma dövrünün intellektual ruhunu anlamağa imkan verir.
Nəticə
Benjamin Franklin-in Avtobioqrafiyası həm şəxsi inkişaf kitabçası, həm də tarixi sənəd olaraq çoxqatlı əsərdir. Franklin-in həyatı və metodları oxucuya praktik, əxlaqi və intellektual dərslər verir. Seçici yaddaş və dövrün sosial məhdudiyyətləri nəzərə alınsa da, əsər həm ilhamverici, həm də tənqidi düşünməyə vadar edən bir mənbədir. Müasir oxucu üçün Franklin-in həyat fəlsəfəsi və metodları hələ də aktualdır.
Comment yazın