Yazar: André Gide
Janr: psixoloji roman, fəlsəfi ədəbiyyat, dram,
Əsərin mahiyyəti və konteksti:
“Pastoral Simfoniya” əsəri 1919-cu ildə Birinci Dünya müharibəsinin yaratdığı mənəvi böhrandan sonra yazılıb. Fransa və Avropada dini inanc, əxlaq və insanın mənəvi dəyərləri ciddi şəkildə sorğulanırdı. Bu kontekstdə André Gide öz qəhrəmanları vasitəsilə dinin, mərhəmətin və sevginin təhrif olunmuş versiyalarını araşdırır.
Məzmunun ümumi icmalı:
Əsərdə isveçrəli protestant keşiş yolunun üstündə gözləri görməyən və səssiz, köməksiz qalan Gértrude adlı bir qızı tapır. Onu himayəsinə alır, tərbiyə edir, dini biliklər öyrədir. Keşiş onun üzərində ilahi bir missiya yerinə yetirdiyini düşünür. Zaman keçdikcə Gértrude ilə arasında emosional yaxınlıq yaranır. Lakin o, bu hissləri özünə “ata qayğısı”, “xristian mərhəməti” adı ilə izah edir. Gértrude əməliyyatdan sonra görməyə başlayır və keşişin onu qoruyub saxladığı dünyanın əslində necə dar və aldatma üzərində qurulduğunu dərk edir.
Əsas ideyalar və motivlər:
1. Özünüaldatma və dini müstəvilərdə ikiüzlülük:
Keşiş özü də fərqinə varmadan daxili arzularını dinlə əsaslandırır. Gértrude-ə duyduğu sevgini Tanrının işi kimi izah edir, halbuki bu münasibətə ailəsinin və dini əxlaqın baxışları tamamilə ziddir. Bu, insanın özünü və ətrafını necə aldatdığına dair psixoloji mexanizmləri açır.
2. Görmək və anlamaq arasındakı ziddiyyət:
Əsərdə Gértrude fiziki olaraq kor olsa da, mənəvi olaraq daha dürüst və saf düşüncəlidir. Keşiş isə hər şeyi “gördüyünü” iddia etsə də, əslində mənəvi baxımdan kor bir insandır. Gértrude əməliyyatdan sonra gözləri açılsa da, həqiqəti ilk dəfə o zaman görür.
3. Mərhəmət adı altında manipulyasiya:
Keşiş Gértrude-ü xilas etdiyini düşünür, lakin əslində onun üzərində nəzarət qurur. Gértrude uzun müddət keşişin fikirlərinə möhtac qalır, çünki başqa dünyanı tanımır. Bu münasibət dərin psixoloji və sosial asılılıq yaratmaqla manipulyasiya forması alır.
4. Günah, vicdan və Tanrı qarşısında dürüstlük:
Keşiş öz vicdanı ilə daimi savaş içindədir. Özünü daim Tanrının təmsilçisi hesab edir, amma sonda dərk edir ki, onun hərəkətləri nə Tanrıya, nə də ailəsinə qarşı səmimi olmayıb. Bu, insanın daxili vicdan səsi ilə din arasında qalan çarpışmasını göstərir.
Obrazların təhlili:
Keşiş:
Əsərin əsas danışanı və eyni zamanda mənəvi münaqişənin təcəssümüdür. O, öz niyyətlərini gizlətmək və əsaslandırmaq üçün dini ideologiyadan istifadə edir. Sonda isə daxili böhran yaşayır və öz-özünə etiraf edir ki, etdikləri ilahi deyil, bəşəri hisslərdən qaynaqlanıb.
Gértrude:
Saf, təmiz və incə ruhlu bir qızdır. Kor olması onun mənəvi gücünü azaldan yox, artıran bir xüsusiyyət kimi verilir. Görməyə başladıqdan sonra artıq həqiqətləri fərqli qiymətləndirir, keşişin ona necə “öz dünyasını” zorla qəbul etdirdiyini anlayır.
Keşişin həyat yoldaşı:
Arxa planda qalsa da, əsl əxlaqi mövqe sahibidir. Gértrude-ə qarşı sevgidən doğan qısqanclıqla yanaşmır, əksinə, baş verənlərin gedişatını başa düşür və səssiz iztirab içində dayanır.
Simvolizm:
- Simfoniya: Əsərin adı olan “Pastoral Simfoniya” bir tərəfdən mülayim, təmiz musiqi janrını simvolizə etsə də, digər tərəfdən keşişin Gértrude-ün həyatı üzərində yaratmaq istədiyi ahəngi və nəzarəti ifadə edir.
- Körlük: Görməmək – bəzən həqiqəti daha saf qavramaq anlamına gəlir. Gértrude fiziki olaraq kor olsa da, daxili baxış bucağı ilə keşişin əsl niyyətlərini daha yaxşı anlayır.
Fəlsəfi və psixoloji dərinlik:
- Psixoloji təhlil: Keşişin davranışları Freud nəzəriyyəsinə əsasən “bastırılmış hisslər”in dini pərdə altında ortaya çıxması kimi dəyərləndirilə bilər.
- Etik suallar: Dindəki mərhəmət anlayışı insanın şəxsi istəkləri ilə toqquşanda hansı dəyər üstün gəlir? Əxlaq hər zaman Tanrı ilə uzlaşırmı?
Nəticə:
“Pastoral Simfoniya” – təkcə bir qızın fiziki gözlərini açması deyil, həm də insanların mənəvi korluğunun və özünüaldatma mexanizmlərinin ifşasıdır. André Gide bu əsərlə bizə göstərir ki, insan öz vicdanı ilə üz-üzə qalmadan Tanrıya sadiq ola bilməz. Hisslərini dini don geyindirməklə gizlətmək əslində daha böyük ziyanlara yol açır. Əsər həm dini mənəviyyatın, həm də insan psixikasının dərinliklərinə səyahətə dəvət edir.
Comment yazın