Yazar: Albert Camus
Janr: Ekzistensializm. Absurdizm. Psixoloji roman.
Albert Camus-nun “Yad” əsəri, insanın varoluşunun mənasızlığına və bu mənasızlığa qarşı göstərilən reaksiyalara dair dərin fəlsəfi məsələləri ədəbiyyat vasitəsilə araşdırır. Camus-nun absurdizm fəlsəfəsi əsərin əsasını təşkil edir. Bu fəlsəfədə “absurd” insanın həyatda mənalı bir məqsəd axtararkən kainatın və varlığın bu suala heç bir cavab verməməsidir. “Yad” əsəri, bu absurd vəziyyəti birbaşa təcrübə edən qəhrəman Merso üzərindən oxucuya təqdim edir.
Merso və Absurdist Qəhrəman
Merso əsərin baş qəhrəmanıdır və o, həyatın mənasızlığını tam olaraq qəbul edən bir insandır. Onun başından keçən hadisələr və davranışları, onun içindəki boşluğun və varoluşun anlamsızlığının bir əksidir. Merso üçün heç bir şeyin xüsusi bir əhəmiyyəti yoxdur. Hətta anasının ölümü belə, ona sadəcə bir fakt kimi gəlir. Bu, onu digər insanlardan fərqləndirir. Cəmiyyətin gözündə “normal” olmaq, müəyyən emosional reaksiyalar göstərmək və başqalarının gözləntilərinə uyğun davranmaq lazımdır. Amma Merso bu gözləntilərə uyğun gəlmir və bu da onun taleyini dəyişir.
Merso-nun anasının dəfninə göstərdiyi laqeyd münasibət əsərin ən diqqət çəkici hissələrindən biridir. Cəmiyyət ona gözlədiyi kədəri göstərməyi təklif etsə də, Merso bunun mənasız olduğunu hiss edir və belə etməyərək “absurd” bir hərəkət edir. O, anasının ölümünü təbii bir hadisə kimi qəbul edir, çünki onunla bağlı hər şey, insanın həyatında olduğu kimi, sadəcə bir varlıqdan başqa bir varlığa keçişdir. Bu da onun insan həyatını və ölümünü mənasız görən bir absurdist perspektivini göstərir.
Cəmiyyət və Qeyri-Ənənəvi Davranışlar
Romanın ən mühüm mövzularından biri də cəmiyyətin fərqliliyi necə qəbul etməsidir. Merso öz həyatını sadə və səmimi bir şəkildə yaşamaq istəyir. O, emosional qarışıqlıqlardan qaçır, həyatını olduğu kimi qəbul edir və başqalarına zərər vermədən yaşamağa çalışır. Amma cəmiyyət, onun bu davranışlarını qeyri-adi və təəccüblü sayır. Məhkəmədə, Merso-nun cinayətinin əsas təqib olunma səbəbi anasının dəfni zamanı sərgilədiyi soyut və laqeyd münasibət olur.
Camus burada cəmiyyətin gözləntiləri ilə insanın gerçək xarakteri arasındakı qarşıdurmanı vurğulayır. Cəmiyyət, Merso-nu, ölümün belə emosional reaksiya tələb etdiyi bir vəziyyətdə “soyuqqanlı” bir insan kimi görür və bu, ona qarşı ciddi bir cəza tələb edir. Bu, cəmiyyətin normativ davranışları ilə insanların şəxsi azadlıqları arasındakı gərginliyi ortaya qoyur.
Absurdizm və Həyatın Mənasızlığı
Absurdizm anlayışı Camus üçün həyatda olan məqsədin əslində heç bir mənası olmadığını qəbul etməkdir. Merso-nun davranışları, həyatın özünün heç bir məqsədi olmadığına olan inancını təsdiq edir. O, həyatını düşünmədən, qərarsız və boş bir şəkildə yaşamağa davam edir. Bu, Camus-nun “absurd” fəlsəfəsini təcəssüm etdirir – insanlar həyatın mənasını tapmağa çalışarkən, kainat bu suallara heç bir cavab vermir. Merso-nun cinayətinə gəldikdə isə, o, absurdun içində yalnız həyatın təsadüfi və mənasız bir axışının məhsulu olaraq davranır. Onun qətlə yetirdiyi adamla əlaqədar heç bir böyük emosional və əxlaqi mühakimə yoxdur. Onun üçün ölüm, həyatın özündən ayrılmaz bir təbii hadisədir.
Merso-nun Ölümü və Azadlıq
Merso-nun son dövrü və ölümünə yaxınlaşması, onun daxili azadlığını qazanmağa başladığı bir mərhələni göstərir. Camus-nun düşüncəsinə görə, insanın azadlığa çatması yalnız həyatın mənasızlığını qəbul etməklə mümkündür. Ölümün qaçılmazlığını qəbul edən Merso, artıq daxili azadlığını və həyatın əsl mənasını tapmış olur. O, həyatın mənasızlığı qarşısında daha əvvəl heç düşünmədiyi bir azadlıq əldə edir. Bu, Camus-nun absurdizm fəlsəfəsində təmsil olunan “həyatın mənasızlığına qarşı sərgilənən qətiyyətli, qürurlu bir təslimiyyət” anlayışını əks etdirir.
Camus-nun Həyatın Mənasızlığı ilə Yox, Amma Mənalı Bir Qəbul
Camus-nun absurdizm fəlsəfəsi, həyatda məqsəd axtarmağın insanın əsas varoluşunun təbii bir hissəsi olduğunu, lakin həyatın özünün bu məqsədlərə cavab vermədiyini söyləyir. Merso bu mənasızlığı qəbul edir və bunu cəsarət və daxili sükunətlə edir. O, həyatın mənasızlığı ilə barışır, çünki başqalarının gözləntiləri və cəmiyyətin qaydaları onun üçün artıq heç bir anlam daşımır.
Bu baxımdan, “Yad” əsəri, yalnız bir insanın cinayətini və məhkəmə prosesini izah etmir. O, həm də insanın varoluşunun dərinliklərinə inən və bu dünyada onun yerini, əhəmiyyətini sorgulayan bir fəlsəfi roman olaraq qalır. Camus-nun “absurd” fəlsəfəsi, insanın varlığını anlamlandırmaq üçün öz daxili azadlığını və özünü qəbul etməsini tələb edir.
Nəticə olaraq, Camus, “Yad” ilə, insanın həyatını və ölümünü mənasız qəbul etməyi, bununla birlikdə insanın bu mənasızlığa qarşı sərgilədiyi reaksiyanın azadlığını və özüylə barışını ədəbiyyata gətirir. Bu əsər, insanın varoluşunun və cəmiyyətin gözləntilərinin sərhədlərini aşan bir mürəkkəb təhlil təqdim edir.
Comment yazın