Yazar: Albert Camus

Yazar: Ekzistensializm. Absurd. Psixoloji roman.

Albert Camus’un “Vəba” (“La Peste”) əsəri, yalnız bir epidemiyaya və ya cəmiyyətin bəlalı vəziyyətinə işarə etmir, eyni zamanda insan varlığının mənasını, ölümün qaçılmazlığını və fərdin cəmiyyətdəki rolunu dərindən təhlil edən fəlsəfi bir əsərdir. Kitabın üzərindəki analiz, həm bədii ədəbiyyatın, həm də ekzistensial fəlsəfənin əhəmiyyətini vurğulayır.

Əsərin Əsas Mövzuları:

1. Məna axtarışı və ekzistensializm: Camus, özünün məşhur “Absurditə” nəzəriyyəsi ilə tanınır. “Vəba” əsərində də, həyatın mənasızlığına qarşı insanın verdiyi mübarizə əsas mövzulardan biridir. Camus’ya görə, insan həyatının yekun məntiqi yoxdur. İnsanlar ölümlə üzləşərkən, həyatda mənasızlıqla qarşılaşırlar. **”Vəba”**da bu mövzu, şəhər xəstəliyə düşərkən, insanların əzablarını, qorxularını və ölümlə qarşılaşdıqları anları təsvir etməklə açılır.
2. Fərdin məsuliyyəti: Əsərin mərkəzindəki personajlar — doktor Rieux, Tarrou, Rambert və başqaları — fərdin cəmiyyətdəki məsuliyyətini təmsil edir. Onlar, “Vəba” ilə mübarizədə, öz şəxsi maraqlarını unudub kollektiv xeyir üçün hərəkət edirlər. Camus burada, insanın həm fərdi, həm də sosial mənada cəmiyyətdəki rolunu irəli sürür. Onların hər biri həyatın mənasını tapmaq üçün fərqli yollarla mübarizə aparırlar. Bəziləri dindən, bəziləri isə elmdən və insanlıqdan ilham alır.
3. Ədalət və inanc: Camus, kitabında inancın gücünü və ya boşluğunu da sorgulayır. “Vəba” ilə mübarizədə fərqli personajlar fərqli reaksiyalar verirlər: bəzi insanlar Tanrıya yalvarır, bəziləri isə elmin və insan iradəsinin gücünə inanır. Camus’nun burada məqsədi, fərqli inanc sistemlərinin insanları necə dəyişdiyini və nəticə etibarilə heç birinin həyatın absurdlugunu tam olaraq izah etmədiyini göstərməkdir.
4. Ölüm və həyatın mübahisəsi: “Vəba” xəstəliyi ölümlə qarşılaşan insanların əzablarını və ölüm qorxusunu üzə çıxarır. Camus, ölümün təbiətini, insanın onunla necə barışmağa çalışdığını və bu qorxunun insanların həyatını necə yönləndirdiyini göstərir. Kitabda ölüm hər zaman var, amma insanların buna qarşı göstərdikləri hərəkətlər fərqli olur. Ölümə qarşı mübarizə, həyatda qalma arzusu, özünü göstərmə və insanın nəyə dəyər verdiyini tapma prosesidir.
5. İnsanlığın və fərdin təkamülü: “Vəba”, sadəcə bir epidemiyadır, amma Camus bununla insan təbiətinin, həyatın və cəmiyyətin əsl xüsusiyyətlərini açığa çıxarır. Bəzən insanlar başqalarına qarşı çox soyuqqanlı və əhəmiyyətsiz davranır, amma böhran anlarında bir-birinə dəstək olmaq üçün birləşirlər. Əsərdə insanların həm yaxşı, həm də pis tərəfləri bir-birinə qarşı üzə çıxır.

Əsərin Təsiri və Fəlsəfi Yönü:

“Vəba”, Camus’nun mövcudiyyətçi fəlsəfəsini əks etdirən ən mühüm əsərlərindən biridir. O, insanların həyatda bir məqsəd tapmaq üçün mübarizə apardıqlarını, amma nəticədə bütün bu mübarizənin həmişə “absurd” olduğunu iddia edir. Camus’nun dünyada mənasızlıq var, amma insan bu mənasızlıqla mübarizə apararaq həyatını yaşamalıdır. Əsər, insanın təbii və sosial mübarizələrə qarşı reaksiyalarını, bu mübarizələrin nə qədər mənasız olduğunu göstərərkən, humanizm və fərdi azadlıq üzərində düşünməyə dəvət edir.

Doktor Rieux’nün Rolü:

Əsərin baş qəhrəmanı olan Dr. Bernard Rieux, **”Vəba”**nın yayılmasına qarşı mübarizədə həm fərdi, həm də kollektiv səviyyədə məsuliyyət daşıyan bir insandır. Onun mübarizəsi, ölümə qarşı mərd və qeyri-şəxsi bir döyüşdür. Dr. Rieux’nün əsas məqsədi xəstələri xilas etməkdir, amma o, həmçinin insanın həyatını və ölümünü necə qəbul etməli olduğu ilə bağlı daha geniş fəlsəfi suallara da toxunur.

Camus’nun İnsanlıq və Yaşama Arzusu:

Camus, **”Vəba”**da həyatı və insanları anlamağa çalışır. Əsərdə xəstəlikdən sağ qalmaq üçün göstərilən mübarizə, yalnız fiziki deyil, həm də ruhi bir mübarizədir. “Vəba”, insanın əslində nə qədər zəif və qorxaq olduğunu üzə çıxarır, amma hər kəsin bu qorxularla mübarizə apararaq, əslində insanlığın təbii varlıqdan nə qədər böyük olduğunu nümayiş etdirir. Camus, insanın bu mübarizədə həyatı yaşamağa davam etməsini vacib sayır.

Nəticə:

Albert Camus’nun “Vəba” əsəri, insanın varlıq mücadiləsini və həyatın mənasını sorğulayan mükəmməl bir əsərdir. Camus’nun fəlsəfəsi və insanlıq anlayışının birləşdiyi bu əsər, həm mənəvi, həm də intelektual müstəvidə insanın həyatını anlamağa çalışır. Camus, həyatın mənasızlığını vurğulasa da, eyni zamanda insanın bu mənasız dünyada həyatını necə yaşaması gərəkdiyini də müzakirə edir.

Beləliklə, “Vəba”, yalnız bir xəstəlik hekayəsi deyil; o, insanın həyatda qarşılaşdığı əsl mübarizələri, ölümün qaçılmazlığını və bu dünyada bir məqsəd tapmaq üçün apardığı mübarizəni gözlər önünə sərir.