Yazar: Edward Bernays

Janr: Sosial Psixologiya. Davranış Psixologiyası. Psixoanaliz.

Edward Bernays, bu əsərində, insanların düşüncə və davranışlarını necə yönləndirmək və idarə etmək mövzusunu araşdırır. O, “propaganda” anlayışını yalnız mənfi və ya siyasi manipulyasiya ilə əlaqələndirməyin səhv olduğunu vurğulayır, əksinə, onu sosial dəyişikliklər yaratmaq və kütləni istənilən məqsədə yönəltmək üçün bir vasitə olaraq təqdim edir. Bernays’a görə, propaganda insanların düşüncə tərzini və gündəlik davranışlarını təsir edə bilər və bu, həm cəmiyyətin inkişafına, həm də kommersiya məqsədlərinə xidmət edə bilər.

Kitabın Temel Mövzuları:

1. Zihinlər Üzerində Güc:
   Bernays bu kitabında, insanların bilinçaltını manipulyasiya edərək necə yönləndirilə biləcəyini izah edir. O, reklam, media və digər kommunikasiya vasitələri vasitəsilə insanların düşüncə tərzinin dəyişdirilə biləcəyini iddia edir. Hətta o, bu manipulyasiyanı “gizli bir idarəetmə” olaraq təqdim edir.
2. Propagandanın Sosial Funksiyası:
   Kitabda, propaganda yalnız siyasi məqsədlər üçün istifadə edilmir, həm də kommersiya sahəsində, mədəniyyətin formalaşmasında və sosial qaydaların təbliğində istifadə edilir. Bernays, bu texnikaların necə cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinə təsir etdiyini və fərqli sahələrdə tətbiq edildiyini göstərir.
3. Kütlə Psixologiyası:
   Bernays, kütlənin psixologiyasına dərindən bələd olub, onların necə bir-birini izləyərək və ya müəyyən bir fikri qəbul edərək hərəkət etdiklərini təhlil edir. Kütləvi informasiyanın və təsirin gücü, insanların öz fikirlərini bəzən bədənin hissləri və təcrübələrindən daha çox başqalarının təsiri ilə formalaşdırmasına səbəb olur.
4. Elmi Yanaşma:
   Bernays, propaganda və manipulyasiya ilə bağlı nəzəriyyələri birbaşa psixologiya və sosial elmlərdən alır. O, bu texnikaların sosioloji, psixoloji və iqtisadiyyat baxımından necə işlədiyini izah edir. Əslində, propaganda, kütləni idarə etməyin və onları yönləndirməyin elmi bir sahəyə çevrildi.
5. Fərd və Cəmiyyətin Münasibəti:
   Kitabda, fərdin və cəmiyyətin qarşılıqlı əlaqəsi və bu əlaqənin necə formalaşdırılacağına dair geniş təhlil təqdim olunur. Bernays, kütləni yönləndirmək və onların fikirlərini dəyişdirmək yolu ilə cəmiyyətin inkişafına yön verə biləcəyimizi irəli sürür.

Bernays’in Düşüncələri və Çağdaş Cəmiyyətdəki Yeri:

Bernays, əsərində yalnız tarixi nəzəriyyələr təqdim etməklə kifayətlənmir, həm də bu düşüncələrin çağdaş dünyada necə tətbiq oluna biləcəyinə dair dərin fikirlər irəli sürür. O, reklam və ictimai əlaqələr sahəsindəki işlərində, markaların necə insanları cəlb edə biləcəyini, fərdləri müəyyən istehlak vərdişlərinə yönəldə biləcəyini göstərmişdir.

Əsər, həmçinin kütlənin təsiri ilə bağlı etik problemləri və bu gücün necə sui-istifadə edilə biləcəyini də araşdırır. Bu baxımdan, Bernays’ın təklif etdiyi manipulyasiya, etik mübahisələrə səbəb olur. Məsələn, reklam şirkətləri və siyasi liderlər bu manipulyasiya texnikalarını öz xeyirlərinə istifadə edə bilər.

Bernays’in Sosial və Etik Məsələlərə Yönələn Kritik Analizi:

Manipulyasiya və Etika:
Bernays, propaganda texnikalarının cəmiyyətin inkişafı və daha yaxşı bir gələcək qurulmasında necə istifadə oluna biləcəyini təklif etsə də, bu metodların etik tərəfləri mübahisəlidir. İctimaiyyəti yönləndirmək üçün belə güclü vasitələrin yanlış niyyətlə istifadə edilməsi çoxsaylı etik suallar doğurur.

Modern Texnologiyanın Rolu:
Bugünkü dövrdə, rəqəmsal texnologiyaların və sosial medianın gücü, Bernays’in düşüncələrini daha da aktuallaşdırmışdır. Sosial şəbəkələr və internet vasitəsilə, informasiya və düşüncə manipulyasiyasının necə daha sürətli və geniş şəkildə yayıldığı, onun təklif etdiyi strategiyaların çağdaş dövrə necə uyğunlaşdığını göstərir.

Sonuç:

Edward Bernays’in “Propaqanda: Zehinləri Manipulyasiya Etməyin Sənəti” əsəri yalnız reklam və marketinq dünyasında deyil, həm də sosial və psixoloji nəzəriyyələrdə böyük bir dönüşüm yaratmışdır. Bu əsər, bizə kütləvi media və digər təsir vasitələrinin gücünü daha dərindən başa düşməyə imkan verir. Lakin, bu gücün necə istifadə edildiyi və hansı məqsədlərlə tətbiq edildiyi məsələsi ciddi etik mübahisələrə səbəb olur.