Yazar: Sigmund Freud
Janr: Psixoanalitik antropologiya, sosiologiya,
🔍 Ümumi Baxış:
“Totem və Tabu”, Freudun ilkin cəmiyyətlərin düşüncə tərzini psixoanalitik metodla izah etdiyi bir əsərdir. O, “ilk insanlar”, “vəhşi tayfalar” və “uşaq psixologiyası” arasında əlaqə quraraq, mədəniyyətin, dinin və əxlaqın psixoloji təməllərini araşdırır.
Freud burada dörd esse vasitəsilə tabu, totemizm, ilkin günah, ödip kompleksi, və incəsənət/din kimi mövzuları incələyir.
🧠 Əsas Mövzular və Analiz:
1. Totemizm nədir?
Totem – bir tayfanın müqəddəs bildiyi heyvan və ya bitkidir. Freud izah edir ki, totem həmin tayfanın mənəvi simvoludur və o totemin öldürülməsi və yeyilməsi tabu sayılır.
Analitik yanaşma:
Freud bunu ödip kompleksinə bağlayaraq deyir ki, bu totem atanın simvolik əvəzedicisidir. Oğullar atasını öldürüb ətini yeməklə onun gücünü mənimsəyir, sonra isə atasına heykəl qoyaraq onun ruhuna tapınmağa başlayırlar. Bu, həm ilk günah, həm vicdan, həm də dinin doğuşu kimi şərh olunur.
2. Tabu nədir?
Tabu – qadağan olunmuş, toxunulmaz sayılan davranışlar və əşyalardır. Freud göstərir ki, tabu həm qorxu, həm də ehtirasın məhsuludur. İnsan tabu ilə həm cəzb olunur, həm də ondan uzaq durur.
Psixoanalitik baxış:
Tabular, insan şüuraltısında yatırılmış istəklərin (xüsusilə cinsi və aqressiv meyllərin) nəticəsidir. Bu istəklər bastırıldığı üçün tabu şəklində ortaya çıxır və cəmiyyət tərəfindən qanun kimi qəbul olunur.
3. Ödip kompleksi və ilkin cinayət:
Freud deyir ki, bütün mədəniyyətin və dini inancın əsasında ata qatili durur. Uşaqların ataya qarşı duyduğu rəqabət və anaya olan sevgi (ödip kompleksi) ilkin tayfa dövrlərində real şəkildə atanın öldürülməsi ilə nəticələnmişdir. Bu hərəkət sonradan tabu və günah anlayışını yaratmışdır.
4. Mədəniyyətin yaranması:
Freud bu əsərdə göstərir ki, mədəniyyət öz başlanğıcını bastırılmış istəklərdən alır. Totemizm, tabu, din, qanunlar – hamısı insanların ilkin arzularını cilovlamaq üçün yaradılmışdır.
📚 Əsərin Elmi və Fəlsəfi Təsiri:
- Antropologiya: Freud ilk dəfə olaraq psixoanalitik metodu tətbiq edərək insanın ibtidai formalarını tədqiq etmişdir.
- Sosiologiya: Tabuların və qadağaların sosial nizamın qorunmasında rolu vurğulanır.
- Psixologiya: İnsan davranışlarının şüuraltı istəklərlə necə formalaşdığına dair fundamental fikirlər verilir.
- Fəlsəfə: Əxlaq, din və vicdan anlayışlarının mənşəyinə dair fəlsəfi suallar irəli sürülür.
🔑 Nəticə:
“Totem və Tabu” Freuda görə mədəniyyətin və əxlaqın şüuraltı istəklərin bastırılması və yönləndirilməsi yolu ilə formalaşdığını göstərən əlamətdar bir əsərdir. O, cəmiyyətin təməllərini anlayışları ilə izah edir.
Əsər təkcə psixologiya üçün deyil, antropologiya və sosiologiya üçün də açar rolu oynayan mənbələrdən biridir.
Comment yazın