Yazar: Sigmund Freud

Janr: Sosial Tənqid. Psixoanaliz. Psixoloji Təhlil.

Sigmund Freud və “Sivilizasiyanın Narazılığı”

Sigmund Freud, psixoanaliz nəzəriyyəsinin banisi olaraq insan təbiətini və psixologiyasını dərindən araşdırmış, xüsusilə də cəmiyyətlə olan əlaqələri üzərində dayanan tədqiqatlar aparmışdır. Onun Sivilizasiyanın Narazılığı (Civilization and Its Discontents) adlı əsəri, insanın mədəniyyət və sivilizasiyanın tələbləri ilə necə qarşı-qarşıya gəldiyini və bu qarşıdurmanın insan psixikasında yaratdığı narahatlıqları təhlil edir. Freud bu əsərdə sivilizasiyanın insana gətirdiyi məmnuniyyətsizlik və psixoloji gərginliklər haqqında düşüncələrini təqdim edir.

Freudun əsərindəki əsas ideya, mədəniyyətin insan təbiətinə qarşı təzyiq və məhdudiyyətlər gətirməsidir. Freud, insanların təbii instinkt və ehtiyaclarını (məsələn, seksual və aqressiv ehtiyaclarını) təbii olaraq həyata keçirmək istədiklərini, amma sivilizasiyanın bu ehtiyacları məhdudlaşdırdığını və insanları bu instinktlərini cilovlamağa məcbur etdiyini bildirir. Sivilizasiya, əslində, insanların öz təbii ehtiyaclarını məmnun etməsinin qarşısını alır və bu, insanlarda dərin narazılıq və huzursuzluğa səbəb olur.

Freud, bu təzyiqləri izah edərkən psixoloji strukturda üç əsas anlayışa istinad edir: id, ego və super-ego. İnsan təbiətinin instinktiv və təbii hissəsi olan “id”, cəmiyyətin və mədəniyyətin təzyiqinə qarşı gəlir. “Ego” isə real dünyaya uyğun olaraq “id”in ehtiyaclarını müəyyən bir şəkildə qarşılamaya çalışır. Nəhayət, “super-ego”, cəmiyyətin moral və etik dəyərləri ilə formalaşan vicdan hissidir və bu da fərdin hərəkətlərini formalaşdırır. Freudun fikrincə, mədəniyyətin tələbləri “id”i boğur, amma “super-ego”nun təzyiqləri insanı bu instinktləri qarşısını almağa məcbur edir, nəticədə psixoloji gərginliklər yaranır.

Sivilizasiyanın bir çox müsbət tərəfləri olsa da, Freud bunun eyni zamanda insanın azadlığını məhdudlaşdıran bir qüvvə olduğunu qeyd edir. Sivilizasiya cəmiyyətdəki hər kəsin daha harmonik şəkildə bir arada yaşamasını təmin etmək üçün qaydalar və normalar yaradır. Lakin bu qaydalar insanın təbii istəklərini basdırmağa, özünü göstərməsinə mane olur və nəticədə daxili narazılığa səbəb olur.

Freud, insanın narazılığını yalnız fərdi psixologiyada deyil, həm də mədəniyyətin inkişafında da axtarır. İnsanlar sivilizasiyanın bəhrələrindən (məsələn, elm, incəsənət və texnologiya) faydalansalar da, bu inkişaf, həm də insanın öz təbii istəklərinə qarşı gərginlik yaradır. Freud, mədəniyyətin inkişafının, insanların instinktlərini basdırmaqla yanaşı, onları mənəvi və psixoloji olaraq daha çox gərginləşdirdiyini bildirir.

Freudun Sivilizasiyanın Narazılığı əsəri, mədəniyyətin insan psixologiyasına necə təsir etdiyini və bunun insanların daxili narahatlıqlarını necə artırdığını açıqlayır. Freud, sivilizasiyanın insanın öz təbii ehtiyaclarını təzyiq altına alaraq, ona həm mədəniyyətin faydalarını təqdim etdiyini, həm də insanı psixoloji olaraq narahat etdiyini göstərir. Bu, hər bir cəmiyyətin və fərdin qarşılaşdığı psixoloji dilemmanı vurğulayan vacib bir əsərdir.