Yazar: Richard Feynman
Janr: Fizika. Elm Fəlsəfəsi. Mühazirələr Toplusu.
“Hər Şeyin Mənası: (or simply “Hər Şeyin Mənası”), azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş bu əsər, Nobel mükafatı laureatı, nəzəri fizikaçı Riçard Feynmanın 1963-cü ildə Vaşinqitonda verdiyi yeddi ictimai mühazirənin toplusudur. Bu kitab Feynmanın elmə, cəmiyyətə, fəlsəfəyə və həyatın özünə dair bənzərsiz baxışlarını oxuculara təqdim edir. Bu, tipik bir elm kitabı deyil; daha çox, bir dahinin dünyanı necə gördüyünə və düşündüyünə dair bir pəncərədir.
Kitabın Mahiyyəti və Əsas Mövzuları
Feynman, “Hər Şeyin Mənası”nda bir alimin düşüncə tərzini, elmi metodun gücünü və bu metodun elmdən kənar problemlərə necə tətbiq oluna biləcəyini göstərir. O, elmi cəmiyyətdən təcrid olunmuş bir fəaliyyət kimi deyil, cəmiyyətin bir parçası, onun inkişafının əsas hərəkətverici qüvvəsi kimi təqdim edir. Əsas mövzular aşağıdakılardır:
- Elmin Dəyəri və Məqsədi: Feynman elmin sadəcə texnoloji irəliləyişlər gətirmədiyini, həm də insan anlayışını dərinləşdirdiyini vurğulayır. Elm, onu maraqlandıran suallara cavab tapmaq üçün bir vasitədir və bu cavablar bəşəriyyətin dünyadakı yerini daha yaxşı başa düşməsinə kömək edir. O, elmi prosesi “qeyri-müəyyənliklə yaşamaq” bacarığı kimi təsvir edir – həqiqətin mütləq olmadığı, daim inkişaf etdiyi bir dünyada.
- Bilinməyə Qarşı Hörmət: Feynmanın əsas mesajlarından biri də cəhaləti qəbul etmək və bilinməyə qarşı açıq olmaqdır. O, elmin heç vaxt hər şeyi tamamilə bilməyəcəyini və bu bilinməyənin hər zaman yeni kəşflər üçün bir stimul olduğunu göstərir. Bu, “mən bilmirəm” deməyin gücünü və yeni biliklər əldə etmək üçün daim axtarışda olmağın vacibliyini vurğulayır.
- Fəlsəfə və Dinə Baxış: Feynmanın bu mövzulara yanaşması bəzən mübahisəli olsa da, həmişə səmimi və tənqididir. O, fəlsəfi suallara elmi metodla yanaşmağın vacibliyini qeyd edir və bəzi fəlsəfi cərəyanların əsassız fərziyyələrə əsaslandığını iddia edir. Dinə gəlincə, Feynman inam əsaslı sistemlərə şübhə ilə yanaşır, lakin insanların inanma ehtiyacını da başa düşdüyünü ifadə edir. O, elmlə din arasında mütləq ziddiyyət görmür, ancaq hər ikisinin öz sərhədlərini bilməsinin vacibliyini vurğulayır.
- Siyasət və Cəmiyyət: Feynman siyasi qərarların qəbulunda elmi düşüncənin roluna toxunur. O, cəmiyyətin rasional qərarlar qəbul etmək üçün faktlara və məntiqə əsaslanmalı olduğunu, elmi düşüncə tərzinin xurafat və manipulyasiyaya qarşı bir qalxan ola biləcəyini müdafiə edir. O, cəmiyyətdəki “saxta elm” və intellektual saxtakarlıqlara qarşı çıxır.
- Dahinin Sadəliyi: Kitabı oxuyarkən, Feynmanın dahiliyinə baxmayaraq, fikirlərini son dərəcə aydın, sadə və yumoristik şəkildə çatdıra bilmə qabiliyyəti diqqət çəkir. Mühazirələr sanki dostluq söhbəti kimi axır və mürəkkəb ideyaları belə hər kəsin başa düşəcəyi bir dilə çevirir.
Feynmanın Unikal Yanaşması
“Hər Şeyin Mənası” Feynmanın “feynmanvari” tərzini tam şəkildə nümayiş etdirir:
- Səmimiyyət və Dürüstlük: O, öz səhvlərini və çətinliklərini gizlətmir, bilmədiyini açıq şəkildə etiraf edir. Bu, onu oxucuya daha da yaxınlaşdırır.
- Sorgulayıcı Ruh: Feynman heç bir avtoritetə kor-koranə inanmır, hər şeyi sorğulayır və başqalarını da buna təşviq edir. Bu, tənqidi düşüncənin əhəmiyyətini vurğulayır.
- Anti-Elitizm: O, elmi biliklərin yalnız “seçilmişlərə” aid olmadığını, hər kəsin anlayışına açıq olduğunu göstərir. Bu, elmi biliklərin demokratikləşməsinə xidmət edir.
- Həyat Ehtirası: Feynmanın hər kəlməsində biliyə olan ehtirası və dünyanı anlamaq arzusunun dərinliyi hiss olunur. Bu ehtiras oxucunu da ilhamlandırır.
Tənqid və Nəticə
Kitabın bəzi tənqidçiləri Feynmanın fəlsəfə və dinə dair bəzi şərhlərinin sadəlövh və ya səthi olduğunu iddia edə bilərlər. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, bu mühazirələr fəlsəfə doktoru üçün deyil, geniş ictimaiyyət üçün nəzərdə tutulmuşdu və Feynmanın əsas məqsədi elmi düşüncə tərzinin universallığını vurğulamaq idi. O, elmi ciddiyyəti və tənqidi düşüncəni gündəlik həyatın bütün aspektlərinə tətbiq etməyin vacibliyini göstərirdi.
Nəticə olaraq, “Hər Şeyin Mənası” sadəcə elmlə maraqlananlar üçün deyil, hər kəs üçün oxunmalı bir əsərdir. Bu kitab bizə necə düşünməli olduğumuzu, biliyin dəyərini və cəhalətə qarşı mübarizənin vacibliyini öyrədir. Riçard Feynman bu əsərində elmin sadəcə faktlar toplusu deyil, həm də həyatın mənası və universumdakı yerimiz haqqında düşünmək üçün bir yol olduğunu göstərir. Onun dahiliyi, sadəliyi və səmimiyyəti oxucunu dərindən təsirləndirir və onlara dünyanı yeni bir gözlə baxmağa sövq edir. Bu, cəmiyyətdə intellektual dürüstlüyün və sərbəst düşüncənin nə qədər vacib olduğunu bizə bir daha xatırladır.
Comment yazın