Yazar: René Descartes
Janr: Meta fizika, İnsan Psixologiyası, Fəlsəfə,
René Descartes-in Ruhun Duyğuları əsəri 1649-cu ildə yazılmış, fəlsəfə tarixində duyğuların təhlili baxımından çox önəmli bir traktatdır. Əsərdə Descartes insanın daxili dünyasında baş verən emosional təcrübələrin mahiyyətini izah etməyə çalışır. O, duyğuları sadəcə subyektiv hislər kimi deyil, ruh və bədən arasındakı mürəkkəb qarşılıqlı təsirin məhsulu kimi dəyərləndirir.
Duyğuların Fəlsəfi Təbiəti və Ruh-Bədən Münasibəti
Descartes-in fəlsəfi sistemində ruh və bədən ikili varlıqdır: ruh maddəsiz, düşünən, əbədidir; bədən isə maddi və əzələ, sinir kimi fiziki elementlərdən ibarətdir. Əsərin ən maraqlı və mübahisəli tərəfi, bu iki fərqli təbiətin – ruhun və bədənin – necə əlaqə qurduğunun izahıdır. Descartes bu əlaqəni pineal vəzin vasitəsilə qurur, orada ruh bədən tərəfindən yaranan sinir siqnallarını qəbul edir və duyğular əmələ gəlir.
Bu məqamda əsərin əsas yeniliyi odur ki, duyğuların həm maddi, həm də ruhani aspekti vardır. Bu, həm klassik dualizmi qoruyur, həm də duyğuların neyrobioloji əsaslarını təsvir etməyə cəhd edir. Yəni Descartes duyğuları təkcə hisslər deyil, eyni zamanda ruhun reaksiyaları kimi görür.
Duyğuların Klassifikasiyası və Funksiyası
Descartes duyğuları üç əsas kateqoriyaya bölür: sevinc, kədər və istək (və ya nifrət). Onlar ruhda yaranan ilk və əsas emosiyalardır. Daha mürəkkəb duyğular isə bunların qarışığı və nəticəsidir. Bu təsnifat insan duyğularının universal təbiətini vurğulayır.
Əsərin ən mühüm ideyalarından biri budur ki, duyğular təkcə emosional təcrübələr deyil, eyni zamanda insanı həyatda qoruyan və ona istiqamət verən mexanizmlərdir. Onlar ağıl və məntiq ilə birgə işləyərək insanın qərar vermə prosesində iştirak edir. Beləliklə, duyğular ağılın düşməni deyil, əksinə onun tərəfdaşıdır.
Ağıl və Duyğuların Qarşılıqlı Münasibəti
Descartes əsərdə vurğulayır ki, insanın xoşbəxtliyi üçün duyğuların ağıl tərəfindən idarə olunması vacibdir. Ağıl duyğuları nizama salır, onları uyğun formada istiqamətləndirir və təbii olmayan, zərərli duyğulardan qoruyur. Bu baxımdan, duyğular və ağıl bir-birini tamamlayan iki sistemdir.
Bu fikir modern psixologiyada emosional intellekt anlayışı ilə paralellik təşkil edir. Descartes-in vurğuladığı kimi, duyğuların düzgün idarə olunması insanın həyat keyfiyyətini yüksəldir.
Müasir Elm və Fəlsəfədə Yeri
Descartes-in dualizm nəzəriyyəsi bəzən müasir elm tərəfindən tənqid edilirsə də, onun ruh və bədən arasındakı qarşılıqlı təsir konsepsiyası nevrologiya və psixologiyada araşdırmalar üçün önəmli əsaslar qoyub. Duyğuların həm beyin, həm də şüur proseslərinin nəticəsi olması fikri Descartes-dən gəlir.
Üslub və Struktur
Ruhun Duyğuları əsəri dialoq və traktat üslubunda yazılmışdır, bu da onu həm fəlsəfi mütəfəkkirlər, həm də geniş oxucu üçün əlçatan edir. Descartes arqumentlərini ardıcıl və sistemli təqdim edir, oxucunu düşünməyə, sual verməyə və öz təcrübəsini dərk etməyə dəvət edir.
Nəticə
René Descartes-in Ruhun Duyğuları əsəri insan emosiyalarının mahiyyətini fəlsəfi və elmi prizmadan dərindən açan bir traktatdır. Əsər duyğuların həm maddi, həm də mənəvi təbiətə malik olduğunu göstərir və onların həyatımızdakı vacib rolunu vurğulayır. Descartes-in ağıl və duyğu arasında qurduğu əlaqə müasir psixologiyanın əsas anlayışları ilə üst-üstə düşür və bu əsəri fəlsəfi irsin vacib hissəsinə çevirir.
Comment yazın