Yazar: N.Qoqol

Janr: Fəlsəfi ədəbiyyat. Psixoloji hekayə. realizm.

Qoqolun “Portret” əsəri, insanın daxili dünyasını, mənəvi inkişafını və əxlaqını bir çox cəhətdən nəzərdən keçirən əfsanəvi bir hekayədir. Bu əsər, insanın maddi dəyərlər və ambisiyalarla öz iç dünyasını necə itirə biləcəyini çox təsirli şəkildə göstərir. “Portret”, həm də sənətin və maddi maraqların qarşı-qarşıya gəldiyi bir təhlildir, burada insanın daxili mənliyinin dəyişməsi və maddi uğur arzularının onu necə cəzalandırdığı izah edilir.

Əsərin Xülasəsi

“Portret” əsərinin əsas qəhrəmanı – gənc bir rəsamdır. O, hələ öz sənətini tapmayan, lakin böyük uğurlar əldə etmək arzusunda olan biridir. Bir gün, onun qarşısına bir müşfiq və yaşlı bir adam çıxır və ona çox dəyərli bir portret çəkə bilməsi üçün yaxşı bir fürsət təklif edir. Rəsam, bu portreti çəkməklə həyatını dəyişdirmək, sənətində yüksəlmək istəyir. Lakin portreti tamamladıqdan sonra o, əslində, özünü itirir. Rəsamın həyatında baş verən dəyişikliklər, onun maddi və mənəvi yüksəlişə doğru atdığı addımların paradoksal təsirini göstərir.

Əsərin Tematikası

“Portret” əsəri, insanın ruhunu və şəxsi əxlaqını mənfi şəkildə dəyişdirən maddi dəyərləri özündə təmsil edir. Əsərdə, sənət və mənəviyyatın necə ticarətə çevrildiyi və bu yolla insanın öz kimliyini itirməsi mövzusu işıqlandırılır. Qoqol, bu əsər vasitəsilə həm sənətin, həm də insanın daxili aləminin dəyərini yüksək tutmağa çalışır, amma həm də həmin dəyərlərin necə təhrif olunduğunu göstərir.

Baş qəhrəman rəsam, əvvəlcə yüksək mənəvi dəyərlərə sahib olur, amma bir müddət sonra yalnız maddi məqsədlər uğrunda işləməyə başlayır. O, əsərinin mükafatını əldə edəndən sonra yavaş-yavaş özünü itirir və daxili tənhalığa, yalan və hiyləyə düşür. Əsərdə Qoqol, bədii işin müqəddəsliyini və sənətkarın ruhunu qorumağın vacibliyini vurğulayır, lakin eyni zamanda, insanların necə asanlıqla bu dəyərlərdən uzaqlaşa biləcəyini göstərir.

İnsan Psixologiyası və Sosial Tənqid

Qoqol, “Portret” əsərində yalnız şəxsi mənlik və sənətə qarşı bir tənqid etməkdən daha çox, cəmiyyətin və insanların əxlaqi və mənəvi vəziyyətini sərt şəkildə qiymətləndirir. O, cəmiyyətin yalnız maddiyyata, var-dövlətə və gücə dayandığını və bunun insanın iç dünyasını necə pozduğunu göstərir. Əsərin qəhrəmanının yaşadığı psixoloji dəyişikliklər, təkcə bir insanın deyil, ümumilikdə cəmiyyətin bədii və mənəvi dəyərlərə nə qədər laqeyd yanaşdığını göstərir.

Bundan əlavə, “Portret” əsəri, insanın həyatda öz kimliyini qorumaq üçün mübarizə apardığını və bu mübarizənin nə qədər çətin olduğunu da vurğulayır. Rəsamın özünü itirməsi və nəticədə yaşadığı mənəvi boşluq, insanın güclü sosial və maddi təzyiqlər altında necə şəxsiyyətini dəyişə bildiyini təsvir edir.

Əsərin Səmimi və Fəlsəfi Məzmunu

“Portret” sadəcə bir insanın şəxsi həyatını təsvir etməkdən daha çox, universal bir mövzuya toxunur: insanın mənəvi dəyərləri ilə həyatını qurması və bu dəyərləri qorumaq üçün qarşılaşdığı çətinliklər. Əsərdəki münaqişə, insanın öz daxili aləmini qorumaq üçün mübarizə etməsi ilə maddi və xarici dünya arasında yaşadığı gərginliyi əks etdirir. Qoqol, bu gərginliyi və paradoksu ustalıqla təsvir edir.

Əsər, həm də sənətçinin, yaradıcı insanın cəmiyyətdəki yerini və onun həyatını necə tənzimlədiyini araşdırır. Rəsamın portreti çəkməsi, sadəcə bir sənət əsəri yaratmaq deyil, həm də onun həyatını dəyişdirən bir dövrə, həyatının bədii və sosial şəraitinə olan mürəkkəb bir müraciətdir. Qoqol, sənətin və bədii yaradılışın cəmiyyətdə necə qəbul edildiyini və insanın şəxsi və bədii dünyasında necə bir boşluq yarada biləcəyini analiz edir.

Nəticə

“Portret” əsəri, həm əxlaqi, həm də fəlsəfi baxımdan çox zəngin bir məzmun təqdim edir. Qoqol, sənətin və insanın daxili mənəvi inkişafının cəmiyyətdəki maddi və sosial təzyiqlərdən necə təsirləndiyini incələyir. Bu əsər, insanın daxili dünyası ilə xarici dünyanın qarşılıqlı təsirini dərindən araşdıran, oxucuya düşündürücü və mənəvi bir dərs verən bir bədii əsərdir. Nəticədə, “Portret” insanın kimliyini və əxlaqını qorumaq üçün qarşılaşdığı çətinliklər və sosial təzyiqlər haqqında əhəmiyyətli bir mədəni və fəlsəfi mesaj verir.