Yazar: Mirzə Fətəli Axundov

Janr: Fəlsəfi. Psixoloji. Sosial Realizm

“Müsyö Jordan, Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli Şah Cadükuni-Məşhur” əsərinin dərindən təhlili:

Bu əsər, fərqli düşüncə tərzlərini və şəxsiyyətləri birləşdirərək, cəmiyyətdəki müxtəlif təbəqələri, sosial təzyiqləri və mədəniyyətləri önə çıxarır. Əsərdəki simvollar və metaforalar dərindən analiz edildikdə, həm sosial, həm də mənəvi bir çox mesajlar ortaya çıxır. Gəlin, əsərin hər bir hissəsinə ayrılıqda nəzər salaq.

1. Müsyö Jordan

Müsyö Jordan, əsərdə fransız burjuaziyasının və avropalıların düşüncə və dünya görüşünü təmsil edən bir obrazdır. Müsyö Jordanın həkimə müraciəti və onunla olan münasibəti, intelektual səviyyə ilə əlaqəli sosial təbəqələrə tənqidi yanaşma kimi başa düşülə bilər. Onun işlərə çox məntiqi yanaşması, nəticə əldə etmək məqsədilə böyük fəallıq göstərməsi, əsərdəki əks cəmiyyətlə uyğunlaşmayan bəzi qərarlarını açıqlayır.

2. Həkimi-Nəbatat

Həkimi-Nəbatat, təbiətin və biliklərin müxtəlif aspektlərini təmsil edir. Həkimin özü, insanın bədən və ruh arasında olan əlaqəsini öyrənmək istəyən bir fiqur olaraq, “həkim” anlayışını genişləndirir. Nəbatat (bitkilər) isə həyatın təbii təməllərini simvolizə edir və həmçinin insanların həyatını və cəmiyyətini sağlam saxlamaq üçün vacib olan bütün sistemləri təmsil edir. Həkimi-Nəbatatın müdrikliyi və səriştəsi, insanın ruh və təbiət arasındakı harmoniyanı axtarmasına işarə edir.

3. Dərviş Məstəli Şah Cadükuni

Dərviş Məstəli Şah Cadükuni, əsərin mistik və mənəvi yönünü təmsil edən əsas obrazdır. Dərviş obrazı, nəfsin təsirlərinə qarşı mübarizə aparan, düşüncə və hisslər arasında tam bir tarazlıq yaratmağa çalışan bir simvoldur. Dərviş, özünü cəmiyyətin adi qaydalarından çıxarmağa və özünün mənəvi məqsədinə doğru irəliləməyə çalışır. Onun tənhalığı, həqiqəti tapmağa olan dərin istəyi və səmimi təvazökarlığı, əsərdə ən vacib mənəvi dəyərləri ifadə edir.

4. Simvollar və Əsas Mövzular

Əsərin mərkəzindəki başlıca simvolik motivlərdən biri “həkim” və “dərviş” arasındakı qarşıdurmadır. Bu, cəmiyyətin rasionallıq və mənəviyyət arasındakı mübarizəsini göstərir. Müsyö Jordan, rasionallığı və elmi təkcə cismani dünyada axtarır, halbuki Dərviş Məstəli Şah Cadükuni, mücərrəd dünyada – ruhun, mənəviyyatın və təbiətin birləşməsində – həqiqəti tapmağa çalışır.

Bu əsərin mənəvi analizində, həyatın yalnız maddi tərəfini görənlərə qarşı bir xəbərdarlıq edildiyini görə bilərik. Müsyö Jordan kimi insanlar yalnız texniki və rasionallıqla mühakimə aparmağa çalışarkən, Dərviş Məstəli Şah kimi fiqurlar bizə həyatın mənasını anlamaqda ruhun və təbiətin harmoniyasının vacibliyini xatırladır.

5. Sosial və Mədəniyyət Təhlili

Əsərdə sosial təbəqələr və fərqli mədəniyyətlər arasındakı qarşılıqlı əlaqə və mübarizə açıq şəkildə görünür. Müsyö Jordan, burjuaziyanın təmsilçisi olaraq, bir cəmiyyətin uğurunu yalnız materializmə və elmi nailiyyətlərə bağlayır. Lakin, Dərviş Məstəli Şahın gözləntiləri çox fərqlidir – o, cəmiyyətin mənəvi yüksəlişinə və təbiətlə olan əlaqəsinin dərinləşməsinə üstünlük verir. Bu qarşıdurma, insanın daxili dünyası və sosial dünyası arasındakı əlaqəni müzakirə edir.

6. Fəlsəfi Təhlil

Fəlsəfi baxımdan, əsər insanın daxili və xarici aləminə dair suallar verir. Rasionallıq və mənəviyyat arasındakı ayrım, insanların həyatlarında hansı yolun daha doğru olduğunu müzakirə edir. Müsyö Jordanın təmsil etdiyi rasional düşüncə ilə, Dərviş Məstəli Şahın təmsil etdiyi mistik yanaşma arasında axtarış, filosofların əsrlər boyu cavab tapmağa çalışdığı əsas mövzulardan biridir.

Nəticə:

Bu əsər, insanın daxili aləmi ilə cəmiyyətin tələb etdiyi həyat tərzi arasında gedən mübarizəni təhlil edir. İnsanın yalnız rasionallıqla deyil, həm də mənəvi və mistik dəyərlərlə özünü tamamlamağa çalışması, əsərin əsas mesajıdır. Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli Şah arasındakı qarşıdurma, insanların həyatlarını necə yaşadıqlarını və hansı prinsiplərə əsaslanaraq qərar verdiklərini dərin bir şəkildə təhlil edir.