Yazar: Miguel de Unamuno

Janr: fəlsəfi ədəbiyyat, psixoloji hekayə, varoluşçu ədəbiyyat,

Miguel de Unamuno, ispan ədəbiyyatının ən mühüm fiqurlarından biridir və onun əsərləri dərin fəlsəfi düşüncələrə, mövcudluq və insan təbiəti ilə bağlı suallara yönəlir. “Vaxt Necə Keçir?” (ispanca ¿Cómo pasa el tiempo?) əsəri də bu mövzuları təhlil edən, eyni zamanda insanın daxili dünyasına enən bir əsərdir. Bu qısa hekayələr toplusu zamanın keçişi ilə əlaqədar dərin fəlsəfi və psixoloji məsələləri gündəmə gətirir.

Tematik Analiz:

Zamanın Keçişi və İnsan Həyatına Təsiri

Unamuno’nun əsərində zamanın keçməsi sadə bir keçid kimi göstərilmir. Zaman burada çox mürəkkəb bir fenomen olaraq təqdim olunur. İnsanlar zamanla qarşı-qarşıya gələndə yalnız müəyyən saatlar deyil, həyatın bütün təcrübələri, yaddaşlardakı izi, peşmanlıqlar və gələcəyə dair qeyri-müəyyənlik də ortaya çıxır. Unamuno, zamanın insanın daxili dünyasına necə təsir etdiyini, onu necə dəyişdirdiyini, təhlil edir.

Zaman və insan arasında qarşılıqlı bir əlaqə vardır — zaman keçdikcə, insan özünü fərqli hiss edir və dünyaya baxışı dəyişir. Həyatın müxtəlif mərhələlərində, keçmişə olan bağlılıq və gələcəyə dair qorxular insanların davranışlarını formalaşdırır.

Vicdanın və Daxili Qatların Araşdırılması

Unamuno’nun əsərində zamanın keçməsi ilə əlaqəli olaraq, vicdan da mühüm yer tutur. Hekayələrdəki personajlar yalnız fiziki zamanla deyil, həm də öz vicdanları ilə üz-üzə gəlirlər. Onlar keçmişdə etdikləri səhvləri, keçmişdəki münasibətləri, etdikləri günahları düşünürlər. İnsanların daxili mübarizəsi, peşmanlıqları, özləri ilə yaşadıqları geriləmələr Unamuno’nun əsərində çox dərin şəkildə ifadə edilir.

Zamanın insanın vicdanına təsirini dəqiqliklə araşdıran Unamuno, vicdanın nə qədər güclü bir vasitə olduğunu vurğulayır. Zaman keçdikcə, insan yalnız yaşadığı anı deyil, həm də keçmişdə etdiklərini düşünür və bu, onun daxili mübarizəsini formalaşdırır.

Varoluşçuluq və Kədərli Təfəkkür

Unamuno’nun əsərlərində varoluşçu (existential) fəlsəfi mövqeyə geniş yer verilir. İnsanlar varoluşlarını, həyatın mənasını və ölümün nə demək olduğunu soruşurlar. Zamanın keçişi, varlığın müvəqqəti olduğunu qəbul etmək və mövcudluğu anlamaya çalışmaq, əsas mövzulardan biridir. Bu, Unamuno’nun “varoluş” ilə bağlı əsas təhlilidir: İnsan öz varlığını zamanla qarşı-qarşıya gətirərək anlamalıdır.

Hekayələrdə zamanın keçməsi ilə paralel olaraq, insanın mövcudluğu, varlığı və ona dair narahatlıqlar da inkişaf edir. Unamuno, bu mövzuları çox zaman kədərli və təhqiredici tonla işləyir, çünki zamanın sərhədsizliyi və insanın öz təbiətini qəbul etməyi çətinliklə üzləşməsi daim insanı təhdid edən bir reallıqdır.

Məqsəd və Mənasızlıq

Zamanın keçişi, çox zaman insanın həyatına dair məqsəd axtarışına səbəb olur. Unamuno, insanın varlığının mənasını, həyatda məqsəd tapmaq istəyini və bu məqsədin necə əldə ediləcəyini tədqiq edir. Ancaq zamanın sərhədsiz və məlum olmayan təbiəti, insanı çox vaxt məqsədini tapmaqda çətinliklə üzləşdirir. Bununla yanaşı, Unamuno’nun bəzi personajları zamanın sonsuzluğu ilə qarşı-qarşıya gəldikdə, həyatın məna və məqsədini sual altına alırlar. Bu isə varoluşçu fəlsəfənin əsas tələblərindən biridir — hər insan öz həyatının mənasını tapmalıdır.

Sosial və Daxili Düşüncələr

Unamuno’nun əsərində şəxsi daxili mübarizə ilə yanaşı, sosial təhlil də ön plandadır. Hekayələr yalnız şəxsi hiss və təcrübələri deyil, həm də insanların sosial mühitdə necə dəyişdiklərini və zamanın onlara necə təsir etdiyini göstərir. Hər bir insanın daxili dünyası ilə xarici dünya arasında balans tapmağa çalışdığı bir fəlsəfi mücadilə var.

Zamanın keçməsi ilə insanlar arasında münasibətlər, sevgi və nifrət kimi emosiyalar da dəyişir. İnsanlar, həm daxili dünyalarında, həm də sosial mühitdə qarşılaşdıqları dəyişikliklərə qarşı fərqli reaksiyalar verirlər.

Üslub və Forma:

Unamuno’nun yazı üslubu sadə, lakin dərin və simvolikdir. O, fəlsəfi sualları qısa, lakin çox dərin mənalı hekayələr vasitəsilə irəli sürür. Hekayələrin qısa olması, hər bir cümlənin və hər bir sözün böyük bir anlam daşımalarını təmin edir. Bu, oxucunun düşüncələrini daha da dərinləşdirir.

Hekayələrdə tez-tez simvollar və metaforalar istifadə edilir. Zamanın keçişi ilə əlaqəli simvollar, Unamuno’nun fəlsəfi mesajlarını daha aydın şəkildə vermək məqsədi güdür. Bu əsərdə zaman sadəcə bir ölçü deyil, həm də bir məna daşır. Hər bir hekayə ilə zaman, insanın daxili dünyasını və sosial həyatda qarşılaşdığı mənasızlığı, varoluşunu başa düşməyə çalışmasını vurğulayan bir metafora olaraq qarşımıza çıxır.

Nəticə:

Unamuno’nun “Vaxt Necə Keçir?” əsəri, sadəcə zamanın keçişini izah etməkdən çox, onun insan ruhu üzərindəki təsirini və bu təsirin nəticələrini araşdıran fəlsəfi bir başyapıtdır. Hekayələrdə, zamanın və insanın qarşı-qarşıya gəldiyi mübarizənin mərkəzində vicdan, mənasızlıq, varlıq və keçmişlə gələcək arasındakı əlaqə mövzuları dayanır. Unamuno’nun əsəri, oxucunu yalnız zamanın keçişi ilə deyil, həm də insanın daxili dünyası və onun sosial mühitlə əlaqəsindən xəbərdar edir.

Hekayələr, çox qatlı və dərin mənalara malik olduğundan, hər oxuyuşda daha yeni mənalar kəşf etmək mümkündür. Bu əsər, varoluşçuluq fəlsəfəsinin ən yaxşı nümunələrindən biridir və oxucusunu zamanla, həyatı ilə, öz vicdanı və mövcudluğu ilə hesablaşmağa dəvət edir.