Yazar: Michel de Montaigne
Janr: Fəlsəfi əsər. Esse. Humanizm.
Ümumi baxış
Mişel de Montenin “Esseylər” əsəri təkcə 16-cı əsr Avropa fəlsəfi düşüncəsinin deyil, həm də bütün zamanların esse janrının təməl daşı hesab olunur. Bu əsər müəllifin şəxsi müşahidələri, həyat təcrübəsi, insan təbiəti və cəmiyyət haqqında düşüncələri ilə zəngindir. Montenin esse janrını yaratdığı qəbul edilir və o, bu forma ilə fəlsəfəni gündəlik həyatla birləşdirməyi bacarmışdır.
Əsərin forması və üslubu
“Esseylər” kitabı nə bir roman, nə də klassik fəlsəfi traktatdır. Bu, bir insanın öz fikirlərini sərbəst şəkildə ifadə etdiyi şəxsi gündəlik, düşüncə toplusudur. Montenin dili səmimi, üslubu isə dialoqa açıq və introspektivdir. O, oxucuya bir mühazirə vermir, əksinə, onunla səmimi söhbət edir.
Əsas mövzular və ideyalar
1. Özünü tanıma və insan təbiəti
Montenin ən vacib mövzularından biri özünü tanımaq və insan təbiətini anlamaqdır. O yazırdı: “Həyatım mənim fəlsəfəmdir.” Bu, onun esse yazmaq motivasiyasını açıqlayır. O, öz təcrübələrindən yola çıxaraq ümumi insan təbiətinə dair nəticələr çıxarır.
2. Skeptisizm və relativizm
Mişel de Monte skeptik düşüncənin qabaqcıllarından sayılır. O, heç bir biliyin və ya dəyərin tam həqiqət olmadığını qəbul edir və fikirlərin dəyişkənliyini vurğulayır. Onun tez-tez istinad etdiyi “Ne bilirik ki?” (Que sais-je?) sualı, onun dünyaya yanaşmasının mərkəzində durur.
3. Ölüm və yaşam fəlsəfəsi
Montenin əsərində ölüm əsas mövzulardan biridir. Onun fikrincə, həyatı dəyərli edən ölümün mövcudluğudur. O yazır: “Ölməyi öyrənmək, yaşamağı öyrənməkdir.” Ölüm qorxusunu aşmaq üçün insanın onunla üzləşməsi və onu düşünməsi vacibdir.
4. Tolerantlıq və fərqlilik
Monte müxtəlif dinlərə, mədəniyyətlərə və fərqli düşüncələrə qarşı tolerant münasibəti ilə seçilir. O, fərqliliyi təbii və qaçılmaz hesab edir və mühakimə etmədən müşahidə etməyi üstün tutur.
5. İnsan zəifliyi və qeyri-kamillik
Monte insanı nə mələk, nə də şeytan kimi qəbul edir – o, insanı zəif, qarışıq, ziddiyyətli bir varlıq kimi təsvir edir. O, öz zəifliklərini açıq şəkildə etiraf edir və onları təhlil edir, bu da onun yazılarına insani dərinlik qatır.
Montenin yanaşması və təsiri
Montenin fikirləri sonrakı dövrlərdə Böyük Maarifçilik düşüncəsinə, xüsusilə Fransız filosoflarına (Rousseau, Voltaire, Pascal və s.) təsir göstərmişdir. Onun introspektiv yazı üslubu ədəbiyyatda və psixologiyada da geniş iz buraxmışdır. Montenin esse yazmaq üslubu daha sonrakı dövrlərdə şəxsi gündəliklərə, bioqrafiyalara və müasir bloq mədəniyyətinə də təsir edib.
Nəticə
Mişel de Montenin “Esseylər”i oxucuya yalnız bilgi vermir, həm də düşünməyə vadar edir. Bu əsər, insanı öz daxili aləminə enməyə, öz zəifliklərini və güclərini tanımağa, həyatın mənasını düşünməyə sövq edir. Bu kitab yalnız fəlsəfə və ədəbiyyat sevərlər üçün deyil, həyatın dərinliklərini anlamaq istəyən hər kəs üçün qiymətli bir bələdçidir.
Comment yazın