Yazar: Maxim Gorky

Janr: avtobioqrafik roman. sosial realizm. klassik ədəbiyyat.

Maksim Qorkinin “Mənim Universitetlərim” əsəri onun avtobioqrafik trilogiyasının (“Uşaqlığım”, “İnsanda İnsan”, “Mənim Universitetlərim”) üçüncü hissəsidir. Bu əsərdə Qorki klassik universitetlərdə deyil, həyatın özündə, yoxsulluğun, mübarizənin, insan xarakterlərinin içində öyrəndiyi dərsləri “universitet” adlandırır. Əsərin əsas xətti budur: həqiqi universitet insanın yaşadığı həyat, qarşılaşdığı insanlar və çəkdiyi əzab-əziyyətlərdir.

Əsərin əsas məğzi

• Qorki Kazana gedir, “bilik qapılarını” açmaq, universitetdə oxumaq istəyir, amma ağır sosial-iqtisadi şərait buna imkan vermir.
• Əsl universiteti isə o, fəhlələrin, kasıbların, həyatla mübarizə aparan insanların arasında tapır.
• Əsərdə göstərilir ki, insanı böyüdən və formalaşdıran yalnız kitablar deyil, həm də həyatın acı təcrübəsidir.
• Burada Qorkinin inqilabi dünyagörüşünün formalaşmasının təməli qoyulur.

Dərin Analiz

• Sosial tənqid: Əsərdə Çar Rusiyasının sosial-iqtisadi bərabərsizliyi, kasıbların təhsildən məhrum edilməsi kəskin şəkildə göstərilir. Universitetlər yalnız varlıların əlçatan olduğu bir məkandır.
• Həyat məktəbi: Qorki göstərir ki, həqiqi təhsil insanın cəmiyyətlə, təbiətlə və insan xarakterləri ilə təması nəticəsində yaranır. Bu, fəlsəfi bir mesajdır: həyatın özü universitetdir.
• Mübarizə və idealizm: Qorki oxucunu ruhlandırır ki, çətinliklər qarşısında sınmaq olmaz. Maddi imkansızlıq insanın əsl inkişafına mane ola bilməz, əgər onda öyrənmək və mübarizə əzmi varsa.
• İnsan sevgisi: Əsərdə müəllifin insanlara olan böyük sevgisi, zəhmətkeş təbəqəyə rəğbəti hiss olunur. O, elm və maarifi yalnız bu insanların azadlığı və inkişafı üçün vacib sayır.
• Simvolik məna: “Mənim Universitetlərim” yalnız müəllifin şəxsi təcrübəsini deyil, həm də bütün kasıb, təhsil imkanı olmayan insanların həyat mübarizəsini təmsil edir.

Əsərin əhəmiyyəti

Bu kitab həm avtobioqrafik roman, həm də sosial-fəlsəfi manifestdir. O göstərir ki, həyatın çətinlikləri insana əsl müdriklik bəxş edir. Qorkinin “universitetləri” kitabxanalarda yox, həyatın özündə, insanların arasında idi.