Yazar: John Perkins
Janr: Beynəlxalq münasibətlər. Qlobal iqtisadiyyat. Bioqrafiya.
John Perkins-in “Bir İqtisadi Muzdlu Adamın Etirafları” adlı əsəri, 20-ci və 21-ci əsrin qlobal iqtisadi düzənində baş verən gizli manipulyasiyaların, böyük dövlətlərin necə imperialist üsullarla inkişaf etməkdə olan ölkələri öz təsirləri altına aldıqlarının içəridən bir şahid dili ilə izahıdır. Müəllif, uzun illər ABŞ-ın təsiri altında fəaliyyət göstərən konsaltinq firmasında iqtisadi məsləhətçi kimi çalışıb və öz rolunu – yəni iqtisadi “tetikçi” funksiyasını – açıq şəkildə etiraf edir.
Kitabın əsas ideyası
Kitabın əsas ideyası ondan ibarətdir ki, müasir dünyada silahlarla, müharibələrlə yox, iqtisadi təzyiqlərlə dövlətlər işğal olunur. Bu yeni nəsil imperializmdir. İqtisadi muzdlu adamlar (economic hitmen – EHM), beynəlxalq maliyyə qurumları ilə əməkdaşlıq edərək, hədəf ölkələri borc bataqlığına salır, bu ölkələrin təbii sərvətlərini və siyasi qərarlarını öz ölkələrinin (əsasən ABŞ-ın) maraqları uğrunda yönləndirirlər.
Perkins-in etirafları və şəxsi dilemmaları
Perkins özü bu sistemin içində iştirak etdiyini, lakin zaman keçdikcə etdiklərinin əxlaqi tərəfləri ilə üzləşərək vicdan əzabı çəkdiyini deyir. O, bir çox inkişaf etməkdə olan ölkəyə — Ekvador, İndoneziya, Panama və digərlərinə “inkişaf planları” adı altında milyardlarla dollar borc təklif etdiyini, amma bu borcların əslində həmin ölkələri asılı vəziyyətə salmaq üçün planlandığını açıq şəkildə göstərir.
Onun etirafları şəxsi qəhrəmanlıq deyil, bir sistemin ifşasıdır. O, özünü qurban və iştirakçı kimi təqdim edir. Bu da oxucunu düşündürür: fərd sistemin içində necə öz iradəsini və əxlaqını qoruya bilər?
Qlobal güc strukturlarına tənqid
Perkins, Dünya Bankı, Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) kimi təşkilatların əsl məqsədinin az inkişaf etmiş ölkələrə yardım deyil, onları iqtisadi baxımdan asılı vəziyyətə salmaq olduğunu iddia edir. Bu təşkilatlar vasitəsilə borc verilir, sonra isə həmin borcların qarşılığında həmin ölkələrin enerji resursları, neft, qaz və geosiyasi mövqeləri istismar olunur.
Qaranlıq yollarla sabitlik yaratmaq
Kitabda Perkins qeyd edir ki, əgər iqtisadi “tetikçi” uğur qazanmasa, növbəyə “şakallar” gəlir – yəni rejim dəyişiklikləri, sui-qəsdlər və hətta hərbi müdaxilələr. Panama lideri Omar Torrijos və Ekvador prezidenti Jaime Roldós bu tip cəhdlərə qarşı çıxdıqları üçün şübhəli qəzalarla aradan götürülür. Bu, kitabın ən sarsıdıcı hissələrindəndir və oxucunu dərin düşüncəyə vadar edir.
Əsərin aktual mesajı
Bu kitab yalnız keçmişin təhlili deyil, bu gün də dünyada davam edən iqtisadi ədalətsizliklərin, qlobal kapitallaşmanın və neoliberal siyasətin təhlükələrinə işarədir. Perkins oxucunu passiv izləyici yox, aktiv düşünən bir vətəndaş olmağa çağırır. O deyir ki, əgər insanlar səssiz qalarsa, bu sistem davam edəcək və dünya daha da qeyri-bərabər, daha da zalım olacaq.
Nəticə və əhəmiyyəti
“Bir İqtisadi Muzdlu Adamın Etirafları” kitabı, oxucunu iqtisadiyyatın görünməyən tərəfləri ilə tanış edir. Bu, yalnız iqtisadiyyat kitabı deyil — bu, vicdan, güc, və sistem içində fərdin mübarizəsi haqqında yazılmış etiraf və xəbərdarlıqdır.
Kitab bu sualı ortaya qoyur: “Sənin ölkənə də belə bir oyun oynanırmı? Və sən bunun fərqindəsənmi?”
Bu baxımdan, xüsusilə Azərbaycan kimi resurslara malik, lakin qlobal güclərin təsirinə açıq olan ölkələr üçün bu kitab çox mühüm xəbərdarlıq xarakteri daşıyır.
Comment yazın