Yazar: Jean-Jacques Rousseau

Janr: pedaqoji fəlsəfə, təhsil nəzəriyyəsi, fəlsəfi esse,

Jean-Jacques Rousseau’nun Emil və Təhsil Haqqında əsəri, təkcə pedaqoji bir mətn deyil, həm də insanın təbiətinə, azadlığına və sosial həyatına dair fəlsəfi bir manifesto kimi qiymətləndirilə bilər. Rousseau bu əsərdə təhsil anlayışını ənənəvi məktəb sistemindən çıxararaq, uşağın təbii inkişafını əsas götürən bir yanaşma təklif edir.

Əsərin dərin təhlili:

• Təbiət və insan: Rousseau, uşağın təbiətlə harmoniyada böyüməsini önəmli hesab edir. Ona görə, uşaq doğulduğu anda təbiət qanunları ilə formalaşır və bu qanunlar pozulmadığı halda insan təbiətinə uyğun, balanslı şəxsiyyət kimi inkişaf edir. Təhsil bu təbii inkişafı yönləndirməli, məcbur etməməli, cəmiyyətin süni və mənfi təsirlərindən qorumağa çalışmalıdır.
• Yaş mərhələlərinə görə fərqlilik: Rousseau uşağın inkişafını mərhələlərə bölür və hər mərhələdə fərqli yanaşmalar təklif edir. Məsələn, erkən uşaqlıqda təhsil sensor təcrübə və oyun vasitəsilə olmalıdır; yeniyetməlikdə isə ağıl və məntiq əsas götürülməlidir. Bu yanaşma müasir pedaqogikada “uşaq mərkəzli təhsil” anlayışının əsasını təşkil edir.
• Azad öyrənmə və müşahidə: Rousseau uşaq üçün ən yaxşı müəllimin təcrübə və müşahidə olduğunu vurğulayır. O, uşağın sərbəst şəkildə kəşf etməsi, səhvlərindən öyrənməsi və öz maraqlarını izləməsinin vacibliyini göstərir. Bu prinsip, uşağın yaradıcı və kritik düşüncəli bir fərd kimi böyüməsinə zəmin yaradır.
• Cəmiyyətin təsiri və tənqid: Rousseau, erkən yaşda uşağın cəmiyyətin süni və sərt qaydalarına məruz qalmasının onun təbii inkişafını pozduğunu qeyd edir. Əsər bu baxımdan həm də sosial tənqid kimi oxuna bilər: cəmiyyətin norma və təzyiqləri insanın doğma təbiətinə əks təsir göstərir.
• Əxlaqi və emosional inkişaf: Təhsil yalnız bilik qazandırmaq məqsədi daşımır. Rousseau uşağın əxlaqi, sosial və emosional bacarıqlarını formalaşdırmağa, onu sərbəst və məsuliyyətli bir fərd kimi yetişdirməyə üstünlük verir.

Nəticə:
Emil və Təhsil Haqqında əsəri, uşağın təbii inkişafını və azadlığını əsas götürən bir pedaqoji fəlsəfəni ortaya qoyur. Rousseau bu əsərdə yalnız təhsil metodlarını deyil, həm də cəmiyyətin insan üzərindəki təsirini dərin şəkildə analiz edir. Əsər, müasir pedaqogikanın və uşaq mərkəzli təhsil anlayışının əsas prinsiplərini formalaşdırmışdır.