Yazar: Gustave Le Bon

Janr: sosial psixologiya, liderlik, insan davranışı,

Gustave Le Bon-un “Kütlə: Kütlənin Psixologiyası Araşdırması” əsəri, insan davranışının kütlə içində necə dəyişdiyini və fərdlərin kütləyə qatıldıqda rasional qərarlardan uzaqlaşıb instinktiv və emosional davranışlar göstərməsini təhlil edən fundamental əsərlərdən biridir. Le Bon, bu əsərdə kütlələrin psixologiyasını, onların davranış meyllərini və liderlərin təsir gücünü dərin təhlillə izah edir.

Kütlənin mahiyyəti və xarakteri

Le Bon kütləni sadəcə bir çox fərdin toplanması kimi deyil, fərdlərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində yaranan yeni psixoloji vahid kimi təsvir edir. Kütləyə qatılan fərdlər öz fərdi şüurlarını qismən itirir, sosial təzyiq və kollektiv emosiyaların təsiri altında qərar qəbul edir. Bu proses nəticəsində kütlə davranışı fərdi davranışdan fundamental şəkildə fərqlənir: daha impulsiv, emosional və bəzən destruktiv olur.

Rasional düşüncənin azalması

Le Bon-a görə, kütləyə qatılan insanlar rasional düşüncə və fərdi mühakimədən uzaqlaşır. Kütlələr tez-tez ətrafdakı emosiyalardan və təsirlərdən təsirlənir, liderlərin və simvolların təsiri altında hərəkət edir. Bu, siyasi kütlələrdə və sosial hərəkatlarda tez-tez müşahidə olunan fenomeni izah edir: insanlar təkbaşına düşündüklərində qərarlarını daha rasional verir, lakin kütlə içində olduqda onların davranışı emosiyalara əsaslanır.

Kütlənin emosional xüsusiyyətləri

Kütlələrdə qorxu, həyəcan, coşqu, qəzəb kimi emosiyalar daha intensiv və sürətli yayılır. Le Bon bu emosiyaların kütləni idarə etməkdə, hərəkətə gətirməkdə və sosial hadisələrə təsir göstərməkdə əsas rol oynadığını vurğulayır. Emosional təsir gücü, kütlənin liderlər və ideologiyalar tərəfindən manipulyasiya edilə bilməsini mümkün edir.

Liderin və simvolların rolu

Le Bon-a görə, kütlə üzərində ən böyük təsir gücü liderlərdədir. Liderlər sadəcə söz və simvollar vasitəsilə kütlənin emosiyalarını yönləndirə bilir. Kütlə liderin təsiri altına girdikdə, kollektiv hərəkətlər daha sürətli, daha intensiv və daha bəzən təhlükəli ola bilir. Bu aspekt, xüsusilə siyasi hərəkatlarda və ideoloji qruplarda liderin kütlə üzərindəki gücünü anlamaq üçün vacibdir.

Kütlənin davranış qanunları

Le Bon kütlələrin davranışını müəyyən qanunlarla təsvir edir:

• Kütlə üzvləri fərdi məsuliyyət hissini itirir.
• Kütlə içində insanlar daha radikal və ekstrem qərarlar verir.
• Kütlələr tez unudurlar və hərəkətləri emosional xatirələrə əsaslanır.
• Kütlə, lider və simvollar tərəfindən yönləndirilən ideyaları sürətlə mənimsəyir və yayır.

Müasir kontekstdə əhəmiyyəti

Le Bon-un nəzəriyyələri 19-cu əsrdə yazılsa da, bu gün də aktualdır. Sosial media, reklam, siyasi kampaniyalar və ictimai hərəkatlar kütlələrin psixologiyasını başa düşmək üçün Le Bon-un analizlərinə əsaslanır. Müasir dünyada kütlə davranışını anlamaq həm təhlükə idarəsi, həm də marketinq və siyasət üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.

Əsərin əsas töhfəsi

Le Bon-un əsəri kütlələrin sadəcə sayca çoxluq olmadığını, onların psixoloji və emosional bir varlıq kimi davranışlarını izah edir. Bu təhlil, fərdlərin kütləyə qatıldıqda davranışlarının necə dəyişdiyini, lider və ideologiyaların kütlə üzərində necə güc tətbiq etdiyini və sosial hadisələrin formalaşmasında kütlələrin rolunu anlamağa imkan verir.