Yazar: F. Nietzsche
Janr: Etika. Tənqidi fəlsəfə. Ekzistensializm.
📘 Əsərin Qısa Təsviri
“Əxlaqın Soykökü: Bir Polemik” (almanca orijinal: Zur Genealogie der Moral) Fridrix Nitsşenin 1887-ci ildə yazdığı və əxlaqın mənşəyini, funksiyasını və təkamülünü sorğulayan üç esse şəklində fəlsəfi əsəridir. Nitsşe bu əsərində xristian əxlaqına, vicdan anlayışına, günah və günahkarlıq ideyasına qarşı çıxır və onların “qulların əxlaqı”ndan doğduğunu iddia edir.
🧠 Əsərin Dərin Fəlsəfi Analizi
1. Qüdrətli və Qul Əxlaqı
Nitsşe əxlaqı iki əsas kateqoriyada izah edir:
- Qüdrətlilərin əxlaqı – “yaxşı” olan güclü, müstəqil, yaradıcı və öz iradəsini ortaya qoyandır.
- Qulların əxlaqı – “yaxşı” olan itaətkar, zərərsiz, aciz, əzabkeş və başqasına bağlı olandır. Bu əxlaq zəiflərin güclülərə qarşı qisas alması ilə formalaşıb.
Bu qarşıdurma onun fikrincə cəmiyyətin əxlaqi şüurunun və müasir dəyərlərin təməllərində dayanır.
2. Vicdan və “Pis Vicdan” Anlayışı
Nitsşeyə görə, insanın öz iradəsini başqa yerə yönəldə bilmədiyi zaman bu enerjini öz içində boğması nəticəsində “pis vicdan” yaranır. Xüsusilə xristianlıqdakı “günahkar doğulmaq”, “özünü günahlandırmaq”, “əzab çəkməklə təmizlənmək” ideyaları bu əzabın nəticəsidir.
3. Əzabdan Mələk İdeyasına
Nitsşe deyir ki, zəif insanlar özlərinin gücsüzlüyünü dəyərləndirmək üçün əzab çəkməyi, təvazökarlığı və itaəti “müqəddəs” elan etdilər. Bu, real həyatda uğursuz olanların, gücə sahib olmayanların içlərindəki kinlə doğurduğu mənəvi quruluşdur.
4. Tarixi və Genealoji Yanaşma
Əsər boyunca Nitsşe əxlaqı tarixi və genealoji metod ilə təhlil edir: yəni əxlaq dəyərlərinin necə formalaşdığını, hansı məqsədlərə xidmət etdiyini və zamanla necə dəyişdiyini göstərir. O, əxlaqın “əbədi” və ya “universal” deyil, güc münasibətləri və instinktlər üzərində qurulmuş bir ixtira olduğunu deyir.
🔥 Əsərin Əsas Tənqid Hədəfləri
- Xristian əxlaqı: zəifliyi mükəlləfləşdirir.
- Vicdan və günah anlayışı: insanın öz təbiətinə qarşı yönəlməsi.
- Modern dəyərlər: instinktlərin, arzuların və gücün basdırılması.
🪞 Müasirliklə Bağlantısı
Nitsşenin fikirləri, postmodern düşüncəyə, xüsusilə Mişel Fuko və Cak Derridanın etik və epistemoloji tənqidlərinə güclü təsir göstərib. Bugünkü fərdi azadlıq, etik relativizm və güc münasibətlərinə yönəlmiş diskurslar üçün bu əsər çox önəmlidir.
📌 Nəticə
“Əxlaqın Soykökü” əsəri təkcə bir əxlaq nəzəriyyəsi deyil, eyni zamanda qərb mədəniyyətinin vicdanı üzərində qurduğu sistemin radikal tənqididir. Nitsşe oxucunu şok edir, sarsıdır və əxlaqi dəyərləri yenidən düşünməyə məcbur edir.
Comment yazın