Yazar: F. Nietzsche

Janr: Fəlsəfi Əsər. Məntiqi Təhlil. Psixoloji Tənqid.

Friedrich Nietzsche’nin “Dəccal – Xristianlığa Lənət” əsəri, yalnız Xristianlıq və onun təsirini tənqid etməkdən daha dərin fəlsəfi, psixoloji və sosial təhlil tələb edən bir əsərdir. Nietzsche’nin əsas hədəfi, Xristianlığın, insanın təbii və əxlaqi potensialını boğan bir ideologiya olduğunu göstərmək və bunun cəmiyyətin inkişafını necə əngəllədiyini ortaya qoymaqdır. Bu əsərdə, Nietzsche’nin həyat, güc, əxlaq, azadlıq və dinlə bağlı dərin fəlsəfi nəzəriyyələri bir araya gəlir.

1. Xristianlığın Zəiflik və Köləlik Üzerində Qurulmuş İdeologiyası

Nietzsche’nin “Dəccal” əsərində əsasən vurğuladığı məqamlardan biri, Xristianlığın insanın zəifliyini və itaətkarlığını təbliğ etməsidir. Xristianlıq, təbiətinin və instinktlərinin qarşısında duran bir əxlaq sistemi olaraq insanı “köləlik əxlaqına” sürükləyir. Nietzsche, Xristianlığı bəşəriyyətin inkişafını ləngidən, təbiətə qarşı çıxan və insanın təbii instinktlərini boğan bir ideologiya olaraq görür.

Əgər insanın təbii gücü, həyatın instinktləri və əxlaqı təbiətə uyğun olaraq inkişaf etməlidirsə, Xristianlıq bu təbii hüquqları əngəlləyir. Nietzsche, Xristianlığın insana “günahkarlıq” hissini aşıladığını, insanın öz instinktlərini yox sayaraq, təbiətinin əksinə hərəkət etməyə zorladığını bildirir. Bu, insanın azadlıq və güc axtarışına ziddir və onun inkişafına mane olur. Xristianlıq, “kölə əxlaqı” təklif edərək insanları sükut etməyə və özlərinə qarşı çıxmamaya məcbur edir.

2. Deccal və Hər şeyə qarşı Təkzib

“Dəccal” simvolu, Nietzsche üçün çox mühüm bir rol oynayır və Xristianlıqla mübarizə etməyi təmsil edir. “Dəccal” burada həm metaforik, həm də fəlsəfi bir anlam daşıyır. Deccal, Xristianlıq ideologiyasının əksini ifadə edir: güclü, təbii instinktlərə uyğun bir insan modeli. Nietzsche’nin tənqid etdiyi Xristianlıq, insanın öz təbiətinə və daxili gücünə qarşıdır. Nietzsche’ye görə, Dəccal insanın içindəki təbii gücləri və instinktləri tapmaq, təbiətin qanunlarına uyğun yaşamaq istəyən bir simvoldur. Bu, Xristianlığın həyatın əsl məqsədinə qarşı qoyduğu maneəyə qarşı olan bir müqavimət formasıdır.

Nietzsche’nin Dəccal və Xristianlığa Lənət anlayışı, Xristianlığın “günah” və “xilas” anlayışlarını əks etdirən hər bir dini və əxlaqi prinsipə qarşı çıxır. Nietzsche, dinin insanlar üzərində mənəvi bir “həbsxana” qurduğunu, onların azadlıq və daxili güclərini əngəllədiyini düşünür.

3. Xristianlıq və Tanrı Ölüdür: Dini Varlığın Təkzibi

Nietzsche’nin ən məşhur sözlərindən biri olan “Tanrı öldü” (God is dead), bu əsərdə mərkəzi bir mövzudur. Nietzsche, Xristianlığa olan inamın müasir dövrün texnoloji və elmi tərəqqisi ilə birlikdə sarsıldığını bildirir. Tanrı öldü ifadəsi, insanların bir zamanlar Tanrıya verdikləri mənəvi önəmin artıq sarsıldığını, insanların öz əxlaqını, həyatını və məqsədini özləri müəyyən etməli olduqlarını ifadə edir.

Tanrının “ölməsi” metaforu, insanın artıq bir daxili rəhbərə, bir yuxarı varlığa ehtiyacı olmadığını göstərir. Nietzsche görə, bu, həm müsbət, həm də mənfi bir vəziyyətdir. İnsanlar, öz həyatlarını və əxlaqlarını təkrar yaratmaq üçün Tanrıya bağlılıqdan azad olurlar, amma bununla yanaşı, dini qaydalara olan ehtiyacdan azad qalmaq, insanı böyük mənəvi boşluqlarla üzləşdirir.

4. Supermen: Yüksək İnsan İdealı və Yeni Əxlaq

Supermen (Übermensch) konsepti, Nietzsche’nin “Dəccal – Xristianlığa Lənət” əsərində daha da aydınlaşır. Supermen, Xristianlıq və onun əxlaqi normalarına qarşı çıxan, öz əxlaqını öz iradəsi ilə müəyyən edən və cəmiyyətin qəbul etdiyi sərhədləri aşan bir insandır. Nietzsche’nin təklif etdiyi supermen ideali, insanın öz təbii gücünü və instinktlərini qəbul edərək daha yüksək bir həyat sürməsidir.

Supermen, həm də Xristianlığın “günah” və “xilas” anlayışlarını rədd edən bir şəxsiyyətdir. Nietzsche görə, supermen özü və dünyası ilə bağlı yeni, qeyri-adi və təbii əxlaq prinsipləri formalaşdırır. O, öz əxlaqını öz iradəsi ilə müəyyənləşdirir, Tanrıya, dini qurumlara və cəmiyyətin təzyiqlərinə qarşıdır.

5. Əxlaqın Təbii Qanunlara Uyğunlaşması

Nietzsche’nin ən böyük iradəsi, insanın təbiətinə qarşı çıxan əxlaqa qarşıdır. O, insanın daxili instinktlərini, gücünü, təbiətinə uyğun olaraq ortaya çıxarmalı olduğunu düşünür. Nietzsche, Xristianlığın insanı günahkarlıq hissi ilə əhatə etməsinin təbiətin qanunlarına qarşı olduğunu iddia edir. İnsan, təbiətə uyğun, güclü və azad bir şəkildə yaşamalıdır, çünki yalnız bu zaman o, ən yüksək potensialına çata bilər.

6. Xristianlıq və Təbiətə Qarşı Mübarizə

Nietzsche’nin təbiətə və insanın instinktlərinə olan bağlılığı, Xristianlığın əxlaqının təkzibinə yönəlib. O, Xristianlığın təbiəti zərərli bir şəkildə “mənfi” və “günahkar” olaraq təqdim etdiyini, insanların yalnız öz içsel instinktləri ilə təbiətə uyğun hərəkət etməli olduqlarını iddia edir.

Xristianlıq, insanı təbiətinə qarşı qoyaraq, əxlaq və əqidə baxımından ona mane olur. Nietzsche görə, bu maneə, insanın özünü tapmasına və inkişaf etməsinə zərər verir.

Nəticə

Nietzsche’nin “Dəccal – Xristianlığa Lənət” əsəri yalnız Xristianlığa qarşı sərt bir tənqid deyil, həm də insanın öz azadlığını, gücünü, təbii instinktlərini kəşf etməsi və təbiətə uyğun bir həyat sürməsi çağırışıdır. Bu əsər, insanın mənəvi boşluğunu, güc axtarışını və əxlaqi sərhədlərin kənarına çıxmasını tədqiq edən bir fəlsəfi sənətdir. Nietzsche, Xristianlığın yalnız dini bir təlim olaraq deyil, həm də sosial və psixoloji təzyiq vasitəsi olaraq necə işlədiyini göstərir. O, insanın öz əxlaqını öz iradəsi ilə müəyyən etməsi və güclü bir həyat sürməsi üçün bir yol axtarır.