Yazar: F. Dostoyevski
Janr: Tənqidi realizm. dram. fəlsəfə.
Fyodor Dostoyevski rus və dünya ədəbiyyatının ən dahi yazıçılarından biridir. Onun əsərlərində insan psixologiyası, mənəvi dəyərlər və sosial problemlər xüsusi yer tutur. Dürüst Oğru (Честный вор) hekayəsi, yazıçının erkən yaradıcılığına aid olub, 1848-ci ildə yazılmışdır. Bu əsər, Dostoyevskinin insanın daxili ziddiyyətlərini və mənəvi dilemma mövzusunu incəliklə işləmiş qısa, lakin dərin məzmunlu hekayələrindən biridir.
Süjet və struktura dair analiz
Hekayə Semiyon İvanoviç adlı sadə bir kişinin dilindən nəql olunur. O, kasıb və tənha olmasına baxmayaraq, mərhəmətli və köməksevər bir insandır. Bir gün o, küçədə evsiz bir adam – Astafi İvanoviçi görüb ona sığınacaq verir. Astafi ağır həyat şəraitində olan, daim içki içən və əxlaqı zəif bir insandır. Başlanğıcda o, Semiyon İvanoviçə minnətdarlıq hissi bəsləyir, amma bir müddət sonra onun palto oğurlayaraq yoxa çıxır.
Bu oğurluq hadisəsi əsərin əsas dramatik məqamıdır. Lakin Dostoyevski hekayəni adi bir oğurluq hekayəsi kimi təqdim etmir. Burada əsas vurğulanan məqam Astafinin daxili əzabı və vicdan əzabıdır. Oğurluqdan sonra Astafi geri qayıdır və öz səhvinin ağırlığını dərk edir. Hekayənin ən təsirli hissəsi Astafinin ölümqabağı etirafıdır – o, öz günahını boynuna alır və əslində mənən sındığını göstərir.
Hekayənin süjeti xronoloji ardıcıllıqla inkişaf etsə də, Dostoyevski burada daxili monoloqlar və detallı təsvirlərdən istifadə edərək, xarakterlərin psixologiyasını açır. Hadisələr çox sadə görünür, lakin hekayənin dərinliyində insanın psixoloji sarsıntıları dayanır.
Obrazların psixoloji analizi
Astafi İvanoviç – vicdan və əxlaq arasında çırpınan insan
Astafi əsasən zəif xarakterli bir insandır. O, yoxsul, kimsəsiz və həyatın ağır şərtləri altında əzilmiş biridir. Dostoyevski burada onun içki düşkünlüyünü də xüsusi vurğulayır. İçki onun iradəsini zəiflədir və yanlış addımlar atmasına səbəb olur. Lakin onun ən maraqlı cəhəti dürüstlük anlayışıdır. O, oğurluq etdikdən sonra bunu haqlı çıxarmağa çalışmır, əksinə, vicdan əzabı çəkir və öz əməlinin yükünü daşıyır.
Astafi bu hərəkətinə görə nə cəza alır, nə də onu kimlərsə mühakimə edir. Lakin onun daxili mühakiməsi kifayət qədər ağırdır. O, öz vicdanının hökmü qarşısında məğlub olur və sonda bu yük ona fiziki olaraq da təsir edir. Bu, Dostoyevskinin daha sonra Cinayət və Cəza əsərində işləyəcəyi “günah və cəza” ideyasının ilkin formalarından biridir.
Semiyon İvanoviç – mərhəmət və bağışlama obrazı
Semiyon İvanoviç hekayədə bir növ “mənəvi hakim” rolunu oynayır. O, Astafiyə ev verir, onu sığınacaqla təmin edir və bir növ ata fiquru olur. Onun bağışlayıcı münasibəti, Dostoyevskinin əsərlərində tez-tez rast gəlinən xristian əxlaqını xatırladır. Semiyon İvanoviç heç vaxt Astafini cəzalandırmaq və ya onu təqsirləndirmək istəmir. Əksinə, o, baş verənlərə görə kədərlənir və Astafiyə qarşı həmişə mərhəmət hissi göstərir.
Burada Dostoyevski cəmiyyətin kasıb və zəif insanlara münasibətini də əks etdirir. Semiyon kimi insanlar dünyada azdır, çoxu isə belə günahkarları dərhal cəzalandırmağa çalışır. Lakin əsərdə vurğulanır ki, bəzi günahlar artıq öz-özlüyündə yetərincə ağır cəzadır.
Əsərdə əsas ideyalar və fəlsəfi məqamlar
1. Daxili cəza anlayışı
Dostoyevski bu əsərində fiziki cəzadan çox, mənəvi və daxili cəzanın nə qədər ağır olduğunu göstərir. Astafi heç vaxt açıq şəkildə cəzalandırılmır, lakin onun vicdan əzabı o qədər güclüdür ki, bu, onun sonunu gətirir. Bu yanaşma Dostoyevskinin daha sonrakı əsərlərində də əsas mövzulardan biri olur.
2. İnsan təbiətinin paradoksallığı
Hekayənin adı olan Dürüst Oğru özü də bir paradoksdur. Oğru adətən dürüst insanlara zidd olan bir xarakter kimi qəbul edilir. Lakin Dostoyevski göstərir ki, insan nə qədər günahkar olsa da, daxilində hələ də dürüstlük və vicdan hissi qala bilər. Astafi əslində vicdanı olan bir oğrudur, lakin həyatın sərt şərtləri onu bu yola sürükləyib.
3. Sosial tənqid və yoxsulluq
Dostoyevski, XIX əsr Rusiya cəmiyyətində kasıbların vəziyyətini və onların necə sosial qınağa məruz qaldığını göstərir. Astafi sadəcə yoxsulluğun, təhsilsizliyin və cəmiyyət tərəfindən atılmış insanların simvoludur. O, əslində cəmiyyətin qurbanıdır və onun seçimi böyük ölçüdə taleyin nəticəsidir.
Nəticə
Dürüst Oğru sadə bir oğurluq hekayəsi kimi görünə bilər, lakin əslində bu, insan psixologiyasına dair dərin fəlsəfi suallar doğuran bir əsərdir. Dostoyevski burada insanın vicdanı ilə apardığı mübarizəni, mənəvi sarsıntıları və bağışlanma anlayışını araşdırır. Astafi fiziki olaraq cəzalandırılmasa da, onun yaşadığı vicdan əzabı onu əsl cəzaya məruz qoyur.
Bu hekayə, Dostoyevskinin daha sonra yazacağı Cinayət və Cəza kimi böyük romanlarının ideya bazasını formalaşdıran əsərlərdən biridir. O, burada insanın daxili dünyasına dərin nüfuz edir və oxucuya yaxşılıq və pisliyin bəzən bir-birindən ayrılmaz olduğunu göstərir.
Comment yazın