Yazar: Émile Zola

Janr: Naturalizm. Realizm. Sosial roman.

1. Əsərin Mövzusu və Məzmunu:

“Daşqın” (fransızca L’Inondation), Zola-nın sosial və təbii hadisələri təsvir etdiyi çoxsaylı əsərlərindən biridir. Bu əsərdə Zola, 1875-ci ildə Fransanın Garonne çayı boyunca baş verən böyük daşqından ilham alır. Əsər, bir tərəfdən təbiətin qəzəbi ilə insan həyatının necə kəsildiyini və dəyişdiyini göstərir, digər tərəfdən isə cəmiyyətin bu fəlakətə qarşı reaksiyasını izah edir.

Əsərin mərkəzində bir kənddə baş verən daşqın var. Bu fəlakət nəticəsində kəndlilər və ətraf cəmiyyətin həyatları alt-üst olur. Əsərin əsas məqsədi insanın təbiət qarşısında necə aciz olduğunu, həmçinin cəmiyyətin fəlakətə necə reaksiya verdiyini və bu hadisənin sosial, iqtisadi və psixoloji təsirlərini göstərməkdir.

2. Təbii və Sosial Qüvvələrin Qarşıdurması:

Zola-nın əsərində təbiət və insan arasında güclü bir qarşıdurma mövcuddur. Təbiət, həyatın və ölümün qayda-qanunu olaraq təsvir edilir, hər şeyin üstündən keçərək hər kəsi eyni şəkildə məhv etməyə hazırdır. İnsanlar bu böyük fəlakətlə başa çıxmağa çalışsalar da, nəticədə təbiətin gücünə qarşı heç bir şey edə bilmirlər. Bu, Zola-nın naturalist dünya görüşünün bir təzahürüdür.

Təbiət əsərdə bir “qəzəbli qüvvə” kimi göstərilir, adeta insanın öz varlığını və fəaliyyətini önəmsizləşdirir. Bu, Zola-nın təbiət qarşısında insanın zəifliyi və təbii fəlakətlərin cəmiyyət üzərindəki dağıdıcı təsirini vurğulamaq üçün seçdiyi bir vasitədir.

Cəmiyyət, daşqının yaratdığı fəlakətlə üzləşərək, özünün əsl xarakterini göstərir. İnsanların bir-birinə qarşı münasibətləri, bu cür böhran anlarında necə dəyişir, cəmiyyətin strukturu bu vəziyyətdə necə işləmir və ya necə işləmiş olur — Zola bu nüansları çox detallı şəkildə təqdim edir.

3. Sosial və Psixoloji Təsirlər:

Zola-nın əsərində yalnız təbiət deyil, həm də insanların psixologiyası və sosial davranışları diqqət mərkəzindədir. Daşqın kimi böyük fəlakətlərin insanlara və cəmiyyətə təsiri dərindən təsvir edilir. İnsanlar çətin vəziyyətlərdə öz əsl kimliklərini ortaya qoyurlar; bəziləri həyatda qalmaq üçün hər şeydən imtina edirlər, bəziləri isə bəşəriyyətin qarşısında öz cəsarətini nümayiş etdirir.

Əsərdə şəxsi ehtiraslar, sosial siniflərarası fərqlər və psixoloji təzyiqlər ətrafında qurulmuş bir çox məsələlər də diqqət çəkir. Zola, sosial bərabərsizlikləri və bu bərabərsizliklərin böhran zamanı daha da gücləndiyini göstərir. Hər bir fərdin daşıdığı sosial mövqe, daşqın vəziyyətində necə formalaşdığına və həmin şəxsin bu böhranı necə qəbul etməsinə təsir edir.

4. Naturalizm və Realizm:

Zola-nın əsərindəki naturalizm təbliği çox güclüdür. O, ətraf mühitin insanın davranışlarını necə formalaşdırdığını, insanların çox zaman öz iradələrindən asılı olmayaraq təbii hadisələrə qarşı necə aciz olduğunu göstərir. Realizm ilə yanaşı, naturalizm də bu əsərdə üzə çıxır, çünki Zola, insanın təbiət qarşısında təbii olaraq zəif olduğunu və onun heç bir gücünün bu müqaviməti qıra bilmədiyini göstərmək istəyir.

Zola-nın naturalist fəlsəfəsi əsərin hər tərəfində görünür. O, insanları və onların davranışlarını təbiətə və ətraf mühitə bağlı olaraq təsvir edir, onların heç bir zaman tam müstəqil olamayacağını bildirir. Bu fəlsəfə əsərin hər bir hissəsində xüsusilə fəlakətlərin (daşqın, torpaq sürüşməsi və s.) bir növ insan psixologiyasına və cəmiyyətə qarşı təsirini vurğulamaqla özünü göstərir.

5. Əsərin Simvolizmi:

Əsərdəki daşqın simvolik bir element olaraq həm təbiətin, həm də insanın qəzəbini ifadə edir. Daşqın, cəmiyyətin müntəzəmliyinin pozulması və insanın təbiət qarşısında təslim olması kimi simvolik mənalar daşıyır. Daşqının gətirdiyi suyun, insanın həyatını və dünyasını təmizləyən bir vasitə olduğu fikri də Zola-nın əsərində ön plana çıxır. Bu təmizləmə, həm ətraf mühitin, həm də insan ruhunun daxili sularının dəyişməsi deməkdir.

6. Yazıçının Üslubu:

Zola-nın üslubu çox detallaşdırılmış və realistikdir. O, öz əsərlərində hər bir detallı təsvirə və hadisənin təfərrüatına xüsusi diqqət yetirir. Bu, oxucunun hadisələrin reallığını daha dərindən hiss etməsini təmin edir. Zola, təbiəti, insanları və onların münasibətlərini çox canlı şəkildə təqdim edir, hər bir hərəkətin və təbii hadisənin psixoloji təsirlərini izah edir.

Nəticə:

Zola-nın “Daşqın” əsəri, təbiətin qəzəbinin və insanın acizliyinin kəskin şəkildə vurğulandığı, sosial siniflər arasındakı uçurumların, insan davranışlarının və psixologiyasının dərindən təhlil edildiyi bir əsərdir. Bu əsər Zola-nın naturalist yanaşmasının ən yaxşı nümunələrindən biri olaraq, təbiət və insan arasındakı güc mübarizəsini və təbiətin qarşısında insanın nə qədər zəif olduğunu göstərir.