Yazar: Elias Canetti

Janr: modernist ədəbiyyat, ekzistensialist əsər, sosial satira,

Qısa xülasə

Romanın mərkəzində alimin içlənməsi, uydurulmuş dünyası və məhvinə aparan zənciri var. Baş qəhrəman Peter Kien sinoloq və fobik bibliofil kimi təsvir olunur; öz kitabxanasını həyatın mərkəzi sayır və insan əlaqələrindən uzaqlaşır. Kien-in ev şəraiti, ev işçisi/evdar Therese ilə münasibəti və sonradan baş verənlər onun intellektual qürurunun, naşı davranışının və bunun nəticəsində baş verən fəlakətin dramatik göstəricisidir.

Əsas mövzular

Canetti burada fərdin intellektual izolyasiyası ilə cəmiyyətdə yaranan totalitar və kütləçi düşüncə tərzi arasındakı əlaqəni araşdırır. Kitabxana Kien üçün qorunan saraydır, amma eyni zamanda onun zülmətə bürünmüş kafesidir: bilik onu insanlardan soyudur və nəticədə o, reallıqla əlaqəni itirir. Roman həm də müasir racionalizmə qarşı ironik tənqiddir — yüksək intellektin özündə nə qədər təhlükəli qürur və təcrid potensialı daşıdığı göstərilir. Canetti-nin bu mövzuya yanaşması onun sonrakı “Kütlə və Güc” əsərinin bəzi ideyaları ilə rezonans təşkil edir.

Simvollar və motivlər

Kitabxana həm məbəd, həm məhbəsdir — burada kitablar həm müqəddəs, həm də məhvə səbəb olan obyektdir. “Yandırma” motifinə verilən ad (Auto-da-Fé) kitabın sonunda baş verən simvolik/real məhv və təmizlənmə obrazına işarə edir. “Gözün tutulması” və “korluq” motivləri (almanın — görmə və tanıma funksiyalarının itməsi) həm metaforik, həm də praktiki səviyyədə romanda vacib rol oynayır: qəhrəmanın daxili görmə qabiliyyəti pozulduqca onun reallığı tanıması mümkünsüzləşir. Roman üç hissədə qurulub və bu hissələr – “başsız dünya”, “başın içi” kimi oxuna bilən bölmələr vasitəsilə qəhrəmanın psixoloji enişini vahid kompozisiyada göstərir.

Dil, üslub və satira

Canetti-nin dili kəskin, soyuq və bəzən gülünc-qorxuncdur: realist təsvirlərlə grotesk karikaturalar, sərt ironiyalar birləşir. Üslub Kafka-xətti absurdu və Avropa modernizminin parçalanmış subyektivliyini xatırladır; eyni zamanda müəllifin sosial müşahidələri səslənir — insanlardakı məhdudiyyətlər, obsessions və maskalar. Canetti burada həm satirik rəssam, həm də aqressiv etik təhlilçi rolundadır; romandakı humor vasitəsilə bəzən ən qorxunc məqamlar daha güclü alınır. Akademik tənqid bu əsəri modernizmin sonu və kütlələrə yönəlik şəxsi analiz kimi oxuyur.

Personajlar və psixologiya

Peter Kien intellektual izolyasiyanın və qıçqırılmış qürurun archetipidir: kitablar onun üçün insanların yerini tutur, bu da empatiya və praktik həyatdan məhrumiyyətə gətirir. Therese seksual və praktik reallığı təmsil edir — Kien-in nəzərində alətə çevrilən və sonra məkanını ələ keçirən. Dwarf Fischerle, Pfaff (konserj/eks-polis) və Georges (Kien-in psixiatr qardaşı) kimi xarakterlər isə hər biri müəyyən obsesiyanı və ya sosial patoloji cəhəti təcəssüm etdirir: iddia, imkan, zorakılıq, psixiatrik “müdaxilə” — hamısı romanda totalitar düşüncənin fərqli tərəflərini göstərir. Bu personajlar kollektiv olaraq insanın “mən”ini darmadağın edən sistemli səyləri simvollaşdırırlar.

Qısa nəticə

Canetti-nin romanı həm sərt satira, həm də psixoloji tragediyadır. O, intellektin özünü-məhvini, biliklərlə qurulan “saxta təhlükəsizlik”i və cəmiyyətlə əlaqəsizləşmənin fəsadlarını rəngli, bəzən şiddətli obrazlarla göstərir. “İnam Məhkəməsi” adı isə bu kritik yükü yaxşı çatdırır — əsər həm fərd, həm də cəmiyyət səviyyəsində bir növ rituallı məhvi təsvir edir.