Yazar: Beydaba
Janr: nağıl, etika dərs, klassik ədəbiyyat,
Kəlilə və Dimnə (ar. كَلِيلَه وَ دِمْنَه), Bəydəbanın (Beydeba, Beydaba) məşhur əsəri, klassik ədəbiyyatda hikmətli nağıllar və əxlaqi dərslər toplusu kimi tanınır.
Əsərin mənşəyi və tarixi konteksti:
Kəlilə və Dimnə, əsasən Hind mənşəli “Pançatantra”dan (hind dilində “beş kitab”) törəyən, lakin farsca və ərəb dilinə tərcümə edilərək bütün müsəlman dünyasında məşhurlaşan bir nağıl və didaktik hekayələr toplusudur. Əsərin ərəb dilindəki versiyası Bəydəba tərəfindən 8-ci əsrdə hazırlanıb.
Əsərin mövzusu və əsas ideyası:
Kəlilə və Dimnə, əsasən heyvanların personifikasiya olunduğu əhvalatlardan ibarətdir. Bu hekayələrdə heyvanlar insan xüsusiyyətləri və cəmiyyətin müxtəlif qruplarını simvollaşdırırlar. Əsərin məqsədi sadə nağıl dili ilə mürəkkəb insan davranışlarını, siyasi hiylələri, dostluq və düşmənçilik, ədalət və haqsızlığı çatdırmaqdır.
Əsas mövzulara aşağıdakılar daxildir:
- Dövlət və idarəçilikdə ehtiyat və müdriklik
- Xeyir və şərin mübarizəsi
- Dostluq, xəyanət və insan münasibətləri
- Siyasət və taktikalar
- İnsan xarakterlərinin və davranışlarının tənqidi
Struktur və kompozisiya:
Əsər əksərən çərçivə nağıl şəklində qurulub. Çərçivə nağıl (korpus) içərisində isə müxtəlif qısa hekayələr, məsəllər və misallar yer alır. Əsas hekayə iki əsas heyvan xarakteri üzərində qurulub:
- Kəlilə (bir növ çakal kimi təsvir olunur) — hiyləgər, müdrik və bəzən hiyləgər siyasətçi xarakteri
- Dimnə (başqa heyvan, bəzən ceyran və ya şir kimi təsvir olunur) — qarşı tərəf, rəqib və ya intrigalar quran şəxs
Ədəbi və bədii xüsusiyyətləri:
- Personifikasiya: İnsan davranışlarının heyvanlara verilərək daha təsirli və anlaşılır olması
- Məsəllər: Qısa, mənalı hekayələr vasitəsilə dərslərin verilməsi
- Sadə, aydın dil: Müdrik fikirlər asanlıqla başa düşülən nağıl forması ilə təqdim olunur
- Siyasi və etik mülahizələr: Dövlət adamları, hökmdarlar və ümumi cəmiyyət üçün önəmli tövsiyələr
- Universal dəyərlər: Əsərdə verilən dərslər zaman və məkan sərhədlərini aşaraq insanlığın ümumi əxlaqi dəyərlərinə söykənir
Azərbaycan ədəbiyyatında bu əsər vasitəsilə:
- İnsan və cəmiyyətin mürəkkəbliyi araşdırılır
- Əxlaqi və sosial mesajlar verilir
- Siyasi təhlillər və tənqidlər aparılır
- İntellektual düşüncə və məntiqi mühakimə inkişaf etdirilir
Əsərin əxlaqi və fəlsəfi mesajları:
- Hiylə və aldadıcı taktikaların uzun müddətli nəticələrinin zərərliliyi
- Doğru və dürüst olmağın önəmi
- Dostluğun və etibarın dəyəri
- Qüdrətli və müdrik idarəçinin xüsusiyyətləri
- Qorxu və ehtiyatın bəzən zəruri olması, lakin aşırı ehtiyatın ziyanı
- İnsan psixologiyası və motivasiyalarının analizi
Nəticə:
Kəlilə və Dimnə əsəri zəngin mənbədir. Əsərin sadə nağıl dili və heyvan personifikasiyası vasitəsilə təqdim etdiyi dərslər bugünkü oxucu üçün də aktualdır. Bu əsər həm uşaq, həm də böyüklər üçün mənəvi tərbiyə, əxlaqi inkişaf və intellektual zənginlik mənbəyidir.
Comment yazın