August Strindberg – Xəyal Sonatası

2025-09-09

Janr: simvolizm, ekspressionizm, tragikomediya,

Ümumi baxış
August Strindberg-in “Xəyal Sonatası” (“The Ghost Sonata”, 1907) əsəri İsveç dramaturqunun son yaradıcılıq dövrünə aid olan “Gecəgündüz dramları” silsiləsinin ən mühüm pyeslərindən biridir. Bu əsər simvolist və ekspressionist teatrın təməl daşlarından sayılır. Strindberg burada gerçəkliklə xəyal, həyatla ölüm, günahla təmizlənmə arasında sərhədləri silir. Əsər musiqi strukturu ilə yazılmışdır, yəni sonata forması kimi tematik gərginliklər qurulub, sonra inkişaf etdirilir və “səssiz kadensiya” ilə nəticələnir.

Mövzu və əsas ideyalar

İllüziyaların dağılması: Əsərin mərkəzində görünüşlə gerçəklik arasındakı dərin uçurum dayanır. Xaricdən gözəl görünən evin içində əslində rüşvət, xəstəlik, xəyanət və əzab hökm sürür.
Günah və kəffarə: İnsanların keçmişdəki əməlləri onların taleyini müəyyənləşdirir. Bu, xristian etikası ilə yanaşı, Strindbergin şəxsi dini-mistik dünyagörüşü ilə bağlıdır.
Ölümün kölgəsi: Pyes boyunca canlılarla ölü arasındakı sərhəd pozulur. “Xəyal” obrazları həyatda qalanların içindəki boşluqları, vicdan əzablarını və susdurulmuş həqiqətləri təcəssüm etdirir.
Musiqili struktur: Pyesin adı təsadüfi deyil. Sonata kimi burada da ekspozisiya, inkişaf və nəticə mərhələləri var. Personajların dialoqları musiqi frazalarını xatırladan ritmlərlə yazılıb.

Personajların simvolizmi

Tələbə: Gənclik, saf ideallar və həqiqət axtarışını təmsil edir. Lakin o da zamanla “xəyal evinin” qaranlıq enerjisinə çəkilir.
İndi Şöhrətli Podpolkovnik: Xarici dünyada hörmətli görünsə də, içində rüşvət və günahlarla doludur. İkiüzlülüyün simvoludur.
Arxitekter: Quruluş və nizam gətirmək istəyən, amma daxili çürümüşlüyü dəyişə bilməyən fiqur.
Qız (Adele): Zəriflik, məsumiyyət, lakin eyni zamanda xəstəliklə zəifləmiş həyat enerjisi. O, təmiz bir ruh kimi ölümə yaxınlaşır.
Mumyanın qadını: Ölmüş, amma yaşayan kimi evdə dolaşan obraz; bu, keçmiş günahların və bitməyən əzabların simvoludur.

Dramaturji xüsusiyyətlər

Əsərdə məkan “qapalı ev” obrazı üzərində qurulub. Bu ev həm insan ruhunun qaranlıq labirintini, həm də cəmiyyətin riyakarlığını əks etdirir.
Realizm yerinə simvolizm və ekspressionizm üstünlük təşkil edir. Personajlar canlı insanlardan çox, psixoloji və metafizik ideyaların daşıyıcısıdır.
Zaman və məkan qeyri-müəyyəndir – hadisələr “həyatla ölüm arasındakı” boşluqda baş verir.

Əsərin fəlsəfi mənası
“Xəyal Sonatası” Strindbergin insan taleyinə dair ümidsiz, lakin dərin bir vizyonunu təqdim edir. İnsanlar günahlarının kölgəsində yaşayır, onları gizlətməyə çalışır, amma sonda bütün maskalar düşür. Ölüm və məhvolma qaçılmazdır, lakin bu faciəvi sonluq eyni zamanda təmizlənmə və həqiqətə bir addım kimi də yozula bilər.

Əsərin teatr tarixinə təsiri

Strindbergin bu əsəri daha sonra Ekspressionist teatr, Absurd teatrı (Beckett, Ionesco) və hətta Brechtin epik teatrına təsir göstərib.
Simvolik dil, psixoloji dərinlik və musiqili quruluş onu müasir dramın klassik nümunəsinə çevirib.