Yazar: J.W. Goethe
Janr: romantik ədəbiyyat, psixoloji roman, fəlsəfi roman,
1. Fəlsəfi əsas: Varlıq, azadlıq və mənasızlıq
Verterin əzabları yalnız qarşılıqsız eşqlə izah olunmur. Onun yaşadığı daxili çöküş varlıq problemləri, azad iradə ilə taleyin toqquşması və mövcudluğun mənasızlığı ilə birbaşa bağlıdır.
Verter cəmiyyətin ona təklif etdiyi rolları qəbul etmir: nə məmur olmaq istəyir, nə də burjuaziyanın qəliblərinə sığmaq. O, öz varlığına mənəvi əsas axtarır, amma tapa bilmədikcə daha da çarəsizləşir. Bu, existensializmə bənzər bir boşluq hissidir – yaşamın mənasızlığı ilə qarşılaşan fərd özünü məhvə sürükləyir.
2. Psixoloji portret: Depressiya, emosional qeyri-sabitlik və özünəməhrum etmə
Verterin ruhi vəziyyəti klassik depressiya simptomları ilə doludur:
- Əhval dəyişkənliyi,
- Yüksək həssaslıq,
- Özünü günahkar və lazımsız hiss etmə,
- İzolyasiya,
- İntihar düşüncələri və nəticə olaraq intihar.
Əsərin sonuna yaxın onun danışığında paranoya, emosional çökmə, hətta həddindən artıq idealizasiya açıq hiss olunur. O, Şarlottanı real bir insan kimi deyil, artıq ulvi bir məxluq, bir ideya kimi görməyə başlayır. Bu da reallıqdan qopmanın, psixozun göstəricisidir.
3. Romantizm və duyğuların hakimiyyəti
Əsər romantizmin təməl prinsiplərini daşıyır:
- Duyğular ağılın üzərindədir,
- Təbiətə qayıdış var,
- İnsan fərdi, təkrarolunmaz bir varlıqdır,
- Sosial qaydalara qarşı üsyan var.
Verter bütün bunların timsalıdır. O, nə rəsmi münasibətləri qəbul edir, nə də rasional sevgi anlayışını. O, hisslərin bütövlüyü ilə yaşamaq istəyir. Amma bu duyğular ona nə rahatlıq, nə də sevinc gətirir – yalnız əzab, yalnız ağrı.
4. Sosial kontekst və sinfi gərginlik
Verter orta təbəqəyə aid olsa da, aristokratlara qarşı üsyankar yanaşması var. Onun yaşadığı cəmiyyət sosial təbəqələşmənin sərt olduğu bir quruluşdur. Verterin səmimiyyəti və təbiiliyi yuxarı təbəqə üçün anlaşılmazdır. Onlar onu ayrı bir dünyadan gəlmiş kimi görürlər. Bu sosial ayrıseçkilik onun daxili tənhalığını daha da gücləndirir.
5. Estetik ideallar və sənətə baxış
Verterin sənətə baxışı çox fərqlidir. O, rəsmlərdə və ədəbiyyatda hissləri çatdırmağı məqsəd sayır, texniki dəqiqlik və qaydaları ikinci planda tutur. Bu romantik baxış tərzidir. Həmçinin əsərdə onun musiqi, rəssamlıq və poeziyaya olan bağlılığı insan ruhunun incə qatlarını ifadə etmək cəhdidir.
6. Cinsiyyət rolları və qadının ideallaşdırılması
Şarlotta ideallaşdırılmış qadın obrazıdır. O, ana kimi şəfqətli, qadın kimi zərif və mükəmməl təsvir edilir. Bu obraz Verterin daxili ehtiyaclarının proyeksiyasıdır. O, qadını gerçək insan kimi deyil, müqəddəs bir varlıq kimi görür. Bu isə əslində qadını obyektləşdirən, onu iradəsizləşdirən romantik patriarxal yanaşmadır.
7. İntihar: Akt yoxsa fəlsəfi bəyanat?
Verterin intiharı təsadüfi və ya sırf emosional bir addım deyil. Bu, həm fərdi, həm də fəlsəfi bir bəyanatdır:
- Cəmiyyətin qəliblərinə sığmayan fərd özünü silir,
- Sevginin məğlubiyyəti ölümə aparır,
- Duyğuların idarəsizliyi özünü-yandırma ilə nəticələnir.
Bu baxımdan Verterin intiharı oxucu üçün sual doğurur: “Hisslərin səmimiyyəti insanı xilas edirmi, yoxsa məhvmi edir?”
Nəticə:
“Gənc Verterin Əzabları” yalnız romantik bir sevgi romanı deyil – bu əsər psixoloji, fəlsəfi, sosial və estetik qatlara sahib çoxqatlı bir manifestdir. Goethe duyğuların gözəlliyini və təhlükəsini, fərdin tənhalığını və cəmiyyətin sərtliyini, sevginin və həyatın nə qədər incə və eyni zamanda dağıdıcı olduğunu göstərir.
Əsəri oxuyarkən oxucu həm zamanın fəlsəfəsinə, həm də insan ruhunun dərinliklərinə səyahət edir.
Comment yazın