Yazar: Azərbaycan Xalq Ədəbiyyatı
Janr: Nağıl. Uşaq ədəbiyyatı. Təmsilvari nağıl.
Xülasə
“Qoğalın nağılı” Azərbaycan xalq nağılları içində xüsusi yer tutan, həm yumor, həm də hikmət daşıyan maraqlı nümunələrdəndir. Nağılda əsas obraz – “qoğal” (yəni kündə, dairəvi çörək) həyat qazanaraq diyara çıxır, müxtəlif məxluqlarla qarşılaşır. Bu qarşılaşmalarda qoğalın sadəlövhliyi, şıltaqlığı, bəzən də ağıllı cavabları diqqət çəkir. Lakin sonda hər bir xalq nağılında olduğu kimi, bir ibrətverici sonluq olur: qoğal ya məhv olur, ya da aldadılaraq yeyilir. Bu sonluq həm uşaqlar, həm böyüklər üçün dərsdir – həyatda ağılsız risk, həddindən artıq özünə güvən və ehtiyatsızlıq fəlakət gətirə bilər.
Əsas ideyalar və mövzular
- Sadəlövhlük və ehtiyatsızlığın nəticəsi – Qoğalın hər rastlaşdığı məxluqdan qaçması, amma son anda tülkünün hiyləsinə aldanması insanların həyatda daim ayıq-sayıq olmalı olduğunu göstərir.
- Hiylə və ağıldan istifadə – Tülkü obrazı Azərbaycan folklorunda ağıllı, lakin bic varlıq kimi tanınır. Onun hiyləsi qoğalın aqibətini müəyyənləşdirir.
- Təkəbbür və özünəinamın ziyanı – Qoğalın hər kəsi aldatdığını zənn etməsi, özünü qəhrəman sayması, amma son anda sınaqdan keçə bilməməsi – insan təbiətinin zəif tərəflərini simvollaşdırır.
- Uşaq tərbiyəsi və əyləncə – Nağılın sadə dili, şən məzmunu uşaqları əyləndirir, eyni zamanda onların diqqətini, ehtiyatlı davranma bacarığını gücləndirir.
Obrazların təhlili
- Qoğal – sadəlövh, cəsarətli, amma nəticədə öz səhvini dərk etməyən bir qəhrəmandır. O, insana xas xasiyyətləri daşıyır.
- Tülkü – ənənəvi biclik simvolu. O, ağlından istifadə edərək fiziki gücün bacarmadığı işi həll edir.
- Digər heyvanlar (ayı, canavar, dovşan və s.) – güc və təhlükəni ifadə edir, amma qoğal hiyləgərliklə onlardan qurtulmağı bacarır.
Janr xüsusiyyətləri
“Qoğalın nağılı” xalq təxəyyülünün məhsuludur və Azərbaycan uşaq folklorunda geniş yayılıb. Janr baxımından:
- Uşaq nağılı (əyləncə və tərbiyə məqsədi)
- Heyvanlar aləminin iştirakı ilə qurulmuş təmsilvari nağıl
- Didaktik xarakterli folklor nümunəsi
Simvolika
- Qoğal – həyatın özünü, insanın ömrünü simvolizə edir: yuvarlana-yuvarlana gedən çörək sonda məhv olur, yəni həyatın faniliyi var.
- Tülkü – insanın qarşısına çıxan məkr, yalan və hiylə.
- Yemək/çalmaq motivi – folklorda təkrarən rast gəlinən həyat dərslərindən biridir; hər kəs öz nizam-intizamını qoruyub saxlasa, təhlükədən uzaq olar.
İctimai və tərbiyəvi dəyəri
Bu nağıl uşaqlara:
- ehtiyatlı olmağı,
- özgüvəndə həddi aşmamağı,
- ağıllı olmaqla yanaşı ayıq davranmağı öyrədir.
Eyni zamanda böyüklər üçün də simvolik məna daşıyır – insan həyatının, hərəkətlərinin nəticəsini düşünməlidir.
Comment yazın