Yazar: Henri Barbusse
Janr:Psixoloji roman. Fəlsəfi roman. Modernist ədəbiyyat.
Henri Barbusse-in “Cəhənnəm” əsəri (1908) fransız ədəbiyyatında insanın daxili dünyasını, gizli ehtiraslarını və varlıqla bağlı ən fundamental suallarını kəskin şəkildə ortaya qoyan romanlardan biridir.
Əsərin strukturu və məzmunu
Əsərin qəhrəmanı təsadüfən qaldığı otel otağında divarda kiçik bir dəlik tapır. Bu dəlikdən digər otaqlara gizlicə baxmağa başlayır və beləcə onun həyatında yeni bir mərhələ açılır. O, insanların ən gizli münasibətlərinə, hisslərinə, ehtiras və zəifliklərinə şahid olur. Bu müşahidələr onu dərin psixoloji və fəlsəfi suallara aparır.
Əsərin süjeti çox sadə görünsə də, əslində bu sadəlik böyük bir fəlsəfi məna daşıyır. “Dəlikdən baxmaq” burada metafora kimi işlədilir – yəni insan həyatının gizli tərəflərinə, daxili “cəhənnəminə” baxmaq.
Əsas ideyalar
- Cəhənnəm anlayışı – Barbusse üçün cəhənnəm dini bir məkan deyil, insanın içində daşıdığı boşluq, iztirab və mənasızlıq hissidir.
- İnsanın ikiüzlülüyü – Qəhrəman insanların gizli həyatına baxarkən onların zahirdəki saflığının, əxlaqının arxasında nə qədər ehtiras, xəyanət və günah gizləndiyini görür.
- Din və Tanrı problemi – Əsərdə dinin insan həyatını həll edə bilmədiyi, Tanrı anlayışının isə əzab qarşısında sarsıldığı vurğulanır.
- Tənhalıq və müşahidəçilik – Qəhrəman daim seyrçidir. O, heç bir hadisəyə qarışmır, sadəcə baxır və düşünür. Bu isə insanın həyatda aktiv iştirakçımı, yoxsa passiv seyrçimi olması sualını gündəmə gətirir.
Psixoloji və fəlsəfi qat
Əsərdə hər bir hadisə qəhrəmanın daxili dialoqu ilə müşayiət olunur. O, gördüyü mənzərələri sadəcə müşahidə etmir, onların üzərində düşünür, analiz edir və nəticə çıxarır. Bu baxımdan əsər həm psixoloji roman, həm də fəlsəfi traktat xarakteri daşıyır.
Barbusse göstərir ki, insan öz içində daşıdığı ehtiras və arzularla daim ziddiyyət yaşayır. Onu əsl cəhənnəmə çevirən də bu daxili toqquşmadır.
Ədəbiyyatdakı rolu
- Əsər naturalizmin son dövr nümunələrindən sayılsa da, ekzistensializmə doğru körpü rolunu oynayır.
- Zola məktəbinin təsiri hiss olunur, amma daha çox Sartr və Kamyunun əsərlərindəki kimi “varlıq və yoxluq” sualları ön plandadır.
- “Cəhənnəm” insanın gizli, qaranlıq tərəflərini göstərməsi ilə XX əsr ədəbiyyatında cəsarətli bir addım hesab edilir.
Nəticə
Henri Barbusse-in “Cəhənnəm” əsəri oxucunu həm şok edən, həm düşündürən, həm də öz daxili dünyasına baxmağa vadar edən bir romandır. Əsər göstərir ki, insanın ən böyük düşməni və ən dərin “cəhənnəmi” öz içindədir.
Comment yazın