Yazar: M. Füzuli

Janr: Divan ədəbiyyatı. Fəlsəfi poeziya. Simvolizm.

Məhəmməd Füzuli’nin Söhbətül-Əsmar əsəri, divan ədəbiyyatının incilərindən biri sayılır və bu əsərin tərkibi, həm müasir dövrün, həm də klassik dönəmin estetikasını əks etdirir. Füzuli bu əsərində meyvələrdən söhbət açmaqla yanaşı, həm də insanın dünyadakı mövqeyinə, həyatın məna və təbiətinə dair derin fəlsəfi fikirlər irəli sürür.

Əsərin Fəlsəfi və Simvolik Anlamı

Meyvələrin Söhbəti əsərində hər bir meyvə müxtəlif insan xüsusiyyətlərini, həm də dünyadakı mövqeləri simvollaşdırır. Füzuli bu simvolizm vasitəsilə insan ruhunun təmizliyini, çirkinliyini, vəhdətini və dağılmasını təsvir edir.

1. Xurmanın Sembolizmi: Xurma, ləzzətli və faydalı bir meyvə olaraq insanın keyfiyyətlərinin təmizlik və dürüstlük tərəflərini simvollaşdırır. Xurma ağlı, ağıllılığı və həyatdakı doğru yolda irəliləməni göstərir.

2. Şaftalı və Almanın Təsviri: Bu meyvələr romantik simvollar olaraq, bəzən arzuların simvolu kimi təqdim edilir. Şaftalı, gözəlliyi və cazibəni, alma isə həyatın mükafatını və təbii gözəlliyi təmsil edir. Amma almanın həm də ədalətin və cəmiyyətin simvolu olduğu da vurğulanır.

3. Narın Təmsili: Nar, adətən çoxsaylı dənələrə malik olması ilə məşhurdur və bu dənələr, insanın həyatını və hər bir fərdin cəmiyyətdəki yerini təmsil edir. Hər nar dənəsi, insanın seçdiyi yola, qərarına və nəticələrinə işarə edir.

Poetika və Dil Texnikası

Füzuli, burada yalnız meyvələrin fiziki təsvirlərini vermir, həm də onların içindəki dərindən fəlsəfi məna qatlarını göstərir. Füzuli’nin poetikası, onun bir çox digər əsərlərində olduğu kimi, çox zəngindir:

1. Təsvirlər və Metaforalar: Füzuli meyvələri həm gözəllik, həm də mənəvi dərslərin təmsili kimi təqdim edir. Metaforalardan istifadə etməklə, onun dili əslində dərindən anlamlar daşıyır. Həmçinin, burada təbiətin müxtəlif dövrlərini, həyatın dəyişən mərhələlərini və insanın mövqeyini simvollaşdıran ifadələr var.

2. Təranə və Müzakirə Forması: Söhbətül-Əsmar əsərində müzakirə forması da diqqətə layiqdir. Füzuli, meyvələrin bir-birinə qarşı olan təhlillərini çox təbii şəkildə təqdim edir. Bu müzakirələrdə həm gözəl, həm də sərt məqamlar öz yerini tapır.

Əsərin Şairi və Təbiətə Baxışı

Füzuli’nin təbiətə, xüsusilə də meyvələrə olan baxışı, çox zaman həyatın keçiciliyini və əbədi dəyişkənliyini vurğulayır. Onun əsərlərində təbiət, insanın daxili dünyasını əks etdirən bir aynadır. Həmçinin, insanın həyatı da təbiət kimi bir dövr edərək təzələnir, böyüyür və sonda çürüyür.

Bu baxımdan, Söhbətül-Əsmar həm estetik, həm də fəlsəfi anlamda zəngin bir əsərdir və təbiətin insan ruhu ilə əlaqəsini ortaya qoyur.

Nəticə

Füzuli’nin Söhbətül-Əsmar əsəri yalnız bir meyvə söhbətindən ibarət deyil, o, həm də insanların daxili aləmi, həyatın təbiəti və insanın öz yolunda necə təkmilləşməsi mövzularında dərindən düşündürən bir əsərdir. Bu əsər, Azərbaycan və türk dünyasında divan ədəbiyyatının zirvələrindən biri olaraq, əbədilik və həyatın mənası mövzularında bizə dərin fikirlər təqdim edir.